„Blik 1980/Samvinnusamtökin í Vestmannaeyjum, framhald, I. hluti“: Munur á milli breytinga

Fara í flakk Fara í leit

Blik 1980/Samvinnusamtökin í Vestmannaeyjum, framhald, I. hluti (skoða efni)

Útgáfa síðunnar 19. nóvember 2016 kl. 15:32

467 bætum bætt við ,  19. nóvember 2016
ekkert breytingarágrip
MyndræntWiki-texti
Ekkert breytingarágrip
Ekkert breytingarágrip
 
(8 millibreytingar ekki sýndar frá 2 notendum)
Lína 1: Lína 1:
== Samvinnusamtökin í Vestmannaeyjum ==
[[Blik 1980|Efnisyfirlit]]


Árið 1974 tók Blik að birta greinar um samvinnusamtökin í Vestmannaeyjum. Skrifaður og birtur hefur verið útdráttur úr sögu þessara samvinnusamtaka:
 
 
<center>[[Þorsteinn Þ. Víglundsson|ÞORSTEINN Þ. VÍGLUNDSSON]]:</center>
 
 
<big><big><big><big><big><center>Samvinnusamtökin í Vestmannaeyjum</center></big></big></big></big></big>
<center>(Framhald frá árinu 1976)</center>
<center>(I. hluti)</center><br>
 
<big>Árið 1974 tók Blik að birta greinar um samvinnusamtökin í Vestmannaeyjum. Skrifaður og birtur hefur verið útdráttur úr sögu þessara samvinnusamtaka:


*1. Kaupfélags Vestmannaeyinga
*1. Kaupfélags Vestmannaeyinga
Lína 15: Lína 24:
Áður hefi ég á það minnzt, að á fjórða áratug aldarinnar voru kaupfélögin í Eyjum stofnuð öðrum þræði til að efla stjórnmálaflokka og stjórnmálasamtök. Þau voru þess vegna eins-konar flokksfyrirtæki og áttu að vera hagsmunasamtök þess fólks, sem styrkti flokkinn sinn og studdi flokksforustuna, þegar mest reið á.
Áður hefi ég á það minnzt, að á fjórða áratug aldarinnar voru kaupfélögin í Eyjum stofnuð öðrum þræði til að efla stjórnmálaflokka og stjórnmálasamtök. Þau voru þess vegna eins-konar flokksfyrirtæki og áttu að vera hagsmunasamtök þess fólks, sem styrkti flokkinn sinn og studdi flokksforustuna, þegar mest reið á.


=== 8. Kaupfélag Eyjabúa ===


Það var stofnað 25. nóvember 1932. Samkvæmt lögum þess var það bæði neytendafélag og afurðasölufélag. Ábyrgð félagsmanna á skuldbindingum félagsins nam aðeins kr. 100,00 á hvern félagsmann. Þessir menn skipuðu stjórn þessa kaupfélags: [[Stefán Árnason]], lögregluþjónn, sem var formaður félagsstjórnar, [[Símon Guðmundsson]], útgerðarmaður, [[Páll Eyjólfsson]], þá fiskimatsmaður, [[Guðjón Jónsson]], trésmiður, og [[Óskar Sigurhansson]], vélsmiður. Allir voru þessir menn kunnir Sjálfstæðismenn í bæjarfélaginu. - Framkvæmdarstjóri og prókúruhafi kaupfélags þessa var [[Sigurður Scheving]], þá nýbakaður
<big><big><big><center>8. Kaupfélag Eyjabúa</center> </big></big></big><br>
Samvinnuskóla-kandidat.


Þetta kaupfélag fékk inni í fyrrverandi [[Miðbúðin|verzlunarhúsi Edinborgar verzlunarinnar]], verzlunarhúsi [[Gísla J. Johnsen]], sem nú hafði verið gerður gjaldþrota, þegar hér var komið tíð og tíma. Útvegsbankinn í Eyjum lánaði fé til reksturs þessa nýja fyrirtækis og svo fékk það þar jafnframt lán til byggingar á verzlunarhúsi, sem brátt var hafin bygging á. Þeir peningar höfðu ekki verið til, þegar hin kaupfélögin, sem fyrir voru í kaupstaðnum, beiddust þeirra. Þannig lék allt í lyndi fyrir þessu nýstofnaða kaupfélagi fyrsta árið.<br>
Það var stofnað 25. nóvember 1932. Samkvæmt lögum þess var það bæði neytendafélag og afurðasölufélag. Ábyrgð félagsmanna á skuldbindingum félagsins nam aðeins kr. 100,00 á hvern félagsmann. Þessir menn skipuðu stjórn þessa kaupfélags: [[Stefán Árnason]], lögregluþjónn, sem var formaður félagsstjórnar, [[Símon Guðmundsson]], útgerðarmaður, [[Páll Eyjólfsson]], þá fiskimatsmaður, Guðjón Jónsson, trésmiður, og [[Óskar Sigurhansson]], vélsmiður. Allir voru þessir menn kunnir Sjálfstæðismenn í bæjarfélaginu. - Framkvæmdarstjóri og prókúruhafi kaupfélags þessa var [[Sigurður Scheving]], þá nýbakaður
Samvinnuskóla-kandidat.<br>
Þetta kaupfélag fékk inni í fyrrverandi [[Miðbúðin|verzlunarhúsi Edinborgar verzlunarinnar]], verzlunarhúsi [[Gísli J. Johnsen|Gísla J. Johnsen]], sem nú hafði verið gerður gjaldþrota, þegar hér var komið tíð og tíma. Útvegsbankinn í Eyjum lánaði fé til reksturs þessa nýja fyrirtækis og svo fékk það þar jafnframt lán til byggingar á verzlunarhúsi, sem brátt var hafin bygging á. Þeir peningar höfðu ekki verið til, þegar hin kaupfélögin, sem fyrir voru í kaupstaðnum, beiddust þeirra. Þannig lék allt í lyndi fyrir þessu nýstofnaða kaupfélagi fyrsta árið.<br>
Eftir um það bil 16 mánaða rekstur var Kaupfélag Eyjabúa gert gjaldþrota. Þá rak fólk upp stór augu. Hvað hafði gerzt i rekstri þessa samvinnufélags [[Sjálfstæðisflokkurinn|Flokksins]]? Það fékk enginn að vita. En gárunga áttum við Eyjabúar þá eins og fyrr og síðar. Þeir voru ekki í neinum vandræðum með að finna rökin eða ástæðurnar. Misskilningur olli þarna mestu um, sögðu þeir. Álagningin hafði í ógáti verið dregin frá innkaupsverðinu í stað þess að bæta henni við það. Ekki er því að neita, að viðskiptavinirnir drógust að þessu lága vöruverði. En botninn hvarf suður í Borgarfjörð áður en 16 mánuðir voru liðnir frá stofnun fyrirtækisins. Þar með lauk því framtaki einstaklinganna innan '''kaupmannaflokksins''' í bænum. Við vísum til greinarinnar um Kaupfélag verkamanna í Bliki 1978 varðandi sölu Útvegsbankans á hústóft Kaupfélags Eyjabúa.
Eftir um það bil 16 mánaða rekstur var Kaupfélag Eyjabúa gert gjaldþrota. Þá rak fólk upp stór augu. Hvað hafði gerzt i rekstri þessa samvinnufélags [[Sjálfstæðisflokkurinn|Flokksins]]? Það fékk enginn að vita. En gárunga áttum við Eyjabúar þá eins og fyrr og síðar. Þeir voru ekki í neinum vandræðum með að finna rökin eða ástæðurnar. Misskilningur olli þarna mestu um, sögðu þeir. Álagningin hafði í ógáti verið dregin frá innkaupsverðinu í stað þess að bæta henni við það. Ekki er því að neita, að viðskiptavinirnir drógust að þessu lága vöruverði. En botninn hvarf suður í Borgarfjörð áður en 16 mánuðir voru liðnir frá stofnun fyrirtækisins. Þar með lauk því framtaki einstaklinganna innan '''kaupmannaflokksins''' í bænum. Við vísum til greinarinnar um Kaupfélag verkamanna í Bliki 1978 varðandi sölu Útvegsbankans á hústóft Kaupfélags Eyjabúa.


=== 9. Neytendafélag Vestmannaeyja ===


Eftir að Kaupfélag Eyjabúa var gert gjaldþrota, tóku ýmsir Sjálfstæðismenn í Vestmannaeyjabyggð að brjóta heilann um það, hvað gera skyldi í þessum viðskipta- og verzlunarmálum almenningi í Flokknum til hagsældar. Ekki varð við það unað  að ''' „hinir stjórnmála flokkarnir“''' í bænum rækju verzlunarfyrirtæki kjósendum sínum til hagsældar og fylginu til festu, en þeir aðhefðust ekkert í þeim efnum, - létu kaupmennina eina um fyrirgreiðslurnar og hagnaðinn af viðskiptunum og verzlunarrekstrinum. Þessum hugsjónamönnum var þó vissulega vandi á höndum, því að kaupmannavaldið í bænum var máttarvaldið í Flokknum og vildi halda fast um sitt. Enda var þetta ekki einleikið, hversu Kaupfélag Eyjabúa varð fljótlega gjaldþrota. Það var heil ráðgáta, svo að gárungarnir létu móðan mása og skálduðu í eyðurnar.
<big><big><big><center>9. Neytendafélag Vestmannaeyja</center> </big></big></big><br>


Eftir að Kaupfélag Eyjabúa var gert gjaldþrota, tóku ýmsir Sjálfstæðismenn í Vestmannaeyjabyggð að brjóta heilann um það, hvað gera skyldi í þessum viðskipta- og verzlunarmálum almenningi í Flokknum til hagsældar. Ekki varð við það unað  að ''' „hinir stjórnmálaflokkarnir“''' í bænum rækju verzlunarfyrirtæki kjósendum sínum til hagsældar og fylginu til festu, en þeir aðhefðust ekkert í þeim efnum, - létu kaupmennina eina um fyrirgreiðslurnar og hagnaðinn af viðskiptunum og verzlunarrekstrinum. Þessum hugsjónamönnum var þó vissulega vandi á höndum, því að kaupmannavaldið í bænum var máttarvaldið í Flokknum og vildi halda fast um sitt. Enda var þetta ekki einleikið, hversu Kaupfélag Eyjabúa varð fljótlega gjaldþrota. Það var heil ráðgáta, svo að gárungarnir létu móðan mása og skálduðu í eyðurnar.<br>
Þessar hugleiðingar um framkvæmdir forgöngumanna hinna stjórnmálaflokkanna í bænum í verzlunarmálunum leiddu til þess, að nokkrir kunnir Sjálfstæðismenn í bænum stofnuðu pöntunarfélag með sér og nánustu flokksbræðrum sínum svona til að byrja með. Forgöngumaður þessa starfs er mér tjáð, að hafi verið [[Steingrímur Benediktsson]], þá barnakennari, síðar barnaskólastjóri. Sagt er mér, að hann hafi annazt geymslu og afgreiðslu á vörum pöntunarfélagsins í íbúðarhúsi sínu við [[Hvítingavegur|Hvítingaveg]].<br>
Þessar hugleiðingar um framkvæmdir forgöngumanna hinna stjórnmálaflokkanna í bænum í verzlunarmálunum leiddu til þess, að nokkrir kunnir Sjálfstæðismenn í bænum stofnuðu pöntunarfélag með sér og nánustu flokksbræðrum sínum svona til að byrja með. Forgöngumaður þessa starfs er mér tjáð, að hafi verið [[Steingrímur Benediktsson]], þá barnakennari, síðar barnaskólastjóri. Sagt er mér, að hann hafi annazt geymslu og afgreiðslu á vörum pöntunarfélagsins í íbúðarhúsi sínu við [[Hvítingavegur|Hvítingaveg]].<br>
Árið 1936 hófust þessir Sjálfstæðismenn handa og stofnuðu formlegt verzlunarfyrirtæki, samvinnufélag, sem beir kölluðu [[Neytendafélag Vestmannaeyja]]. Ég hefi því miður ekki átt þess kost að fá að lesa fundargjörðabækur stjórnar þess.<br>
Árið 1936 hófust þessir Sjálfstæðismenn handa og stofnuðu formlegt verzlunarfyrirtæki, samvinnufélag, sem beir kölluðu [[Neytendafélag Vestmannaeyja]]. Ég hefi því miður ekki átt þess kost að fá að lesa fundargjörðabækur stjórnar þess.<br>
Fyrstu samþykktir þess eru dagsettar 27. júlí 1936 og svo endurnýjaðar og auknar 25. febrúar 1938. –<br>
Fyrstu samþykktir þess eru dagsettar 27. júlí 1936 og svo endurnýjaðar og auknar 25. febrúar 1938. –<br>
Samkvæmt þeim var tilgangurinn sagður vera pöntunarstarf fyrir félagsmenn og búðarrekstur. Þarna var engin samábyrgð félagsmanna gagnvart skuldbindingum fyrirtækisins, eins og hún var þá algeng innan kaupfélaga í landinu. Hver löglegur félagsmaður skyldi greiða 5 krónur í stofnsjóð, er hann gerðist félagsmaður. Síðan skyldi 1 % af verzlunarviðskiptum hans leggjast í varasjóð félagsins og 1 % í stofnsjóð.<br>
Samkvæmt þeim var tilgangurinn sagður vera pöntunarstarf fyrir félagsmenn og búðarrekstur. Þarna var engin samábyrgð félagsmanna gagnvart skuldbindingum fyrirtækisins, eins og hún var þá algeng innan kaupfélaga í landinu. Hver löglegur félagsmaður skyldi greiða 5 krónur í stofnsjóð, er hann gerðist félagsmaður. Síðan skyldi 1% af verzlunarviðskiptum hans leggjast í varasjóð félagsins og 1% í stofnsjóð.<br>
Fyrstu stjórn Neytendafélags Vestmannaeyja skipuðu þessir menn:<br>
Fyrstu stjórn Neytendafélags Vestmannaeyja skipuðu þessir menn:<br>
Steingrímur Benediktsson,kennari, var formaður stjórnarinnar, og meðstjórnendur [[Hjálmar Eiríksson]], forstjóri, [[Herjólfur Guðjónsson]], verkstjóri, [[Jóhann Scheving]], bóndi og útgerðarmaður, og [[Pétur Lárusson]], bóndi.<br>
Steingrímur Benediktsson, kennari, var formaður stjórnarinnar, og meðstjórnendur [[Hjálmar Eiríksson]], forstjóri, [[Herjólfur Guðjónsson (Oddsstöðum)|Herjólfur Guðjónsson]], verkstjóri, [[Jóhann V. Scheving (Vilborgarstöðum)|Jóhann Scheving]], bóndi og útgerðarmaður, og [[Pétur Lárusson]], bóndi.<br>
Fyrstu ár Neytendafélagsins var [[Guðlaugur Gíslason]], síðar bæjarstjóri og svo alþingismaður, framkvæmdastjóri þess. Eftir fá ár var skipt um framkvæmdastjóra, þegar hinn fyrsti hafði öðrum mikilvægum hnöppm að hneppa. Síðar mun héraðsdómslögmaðurinn [[Jón Eiríksson]] hafa tekið sæti í stjórninni. Þá var hann skattstjóri í kaupstaðnum. Og svo Páll Eyjólfsson, fyrrv. fiskimatsmaður.<br>
Fyrstu ár Neytendafélagsins var [[Guðlaugur Gíslason]], síðar bæjarstjóri og svo alþingismaður, framkvæmdastjóri þess. Eftir fá ár var skipt um framkvæmdastjóra, þegar hinn fyrsti hafði öðrum mikilvægum hnöppm að hneppa. Síðar mun héraðsdómslögmaðurinn [[Jón Eiríksson skattstjóri|Jón Eiríksson]] hafa tekið sæti í stjórninni. Þá var hann skattstjóri í kaupstaðnum. Og svo Páll Eyjólfsson, fyrrv. fiskimatsmaður.<br>
Neytendafélagið festi kaup á verzlunarhúsi við [[Bárustígur|Bárustíg]]. Það hús
Neytendafélagið festi kaup á verzlunarhúsi við [[Bárustígur|Bárustíg]]. Það hús
hafði þá byggt fyrir fáum árum einn af áberandi kaupmönnum í bænum, [[Páll Oddgeirsson]] frá [[Ofanleiti]].<br>
hafði þá byggt fyrir fáum árum einn af áberandi kaupmönnum í bænum, [[Páll Oddgeirsson]] frá [[Ofanleiti]].<br>
Lína 40: Lína 49:
Hér vísa ég til næsta kafla í skrifum þessum um stofnun Kaupfélags Vestmannaeyja.
Hér vísa ég til næsta kafla í skrifum þessum um stofnun Kaupfélags Vestmannaeyja.


== Framhald ==
 
* [[Blik 1980/ Samvinnusamtökin í Vestmannaeyjum (framhald) II. hluti|II. hluti]]
* [[Blik 1980/ Samvinnusamtökin í Vestmannaeyjum (framhald), II. hluti|II. hluti]]


{{Blik}}
{{Blik}}
Sótt frá „http://heimaslod.is/index.php/Kerfissíða:MobileDiff/31075...111575“

Leiðsagnarval