11.675
breytingar
„Blik 1969/Vesturhúsafeðgarnir“: Munur á milli breytinga
Fara í flakk
Fara í leit
ekkert breytingarágrip
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
| Lína 68: | Lína 68: | ||
Það bar svo við í vertíðarönnunum 1870, að þau nálguðust hvort annað, felldu hugi saman, þó að dult færi í fyrstu. Leikur einn var það þá í Eyjum að leyna öllu ástarmakkinu í fámenninu og myrkurhulunni á þeim tíma árs. Ekki einu sinni héraðslæknirinn hafði nokkurn grun um ástaróra og amorsfundi vinnukonunnar sinnar, hennar Guðrúnar Erlendsdóttur, og var hann þó jafnan allra manna gleggstur á flest mannlegt og þótti stundum sem hann sæi gegn um holt og hæðir, „Eyjajarlinn“. Þar fór saman vit og þekking. | Það bar svo við í vertíðarönnunum 1870, að þau nálguðust hvort annað, felldu hugi saman, þó að dult færi í fyrstu. Leikur einn var það þá í Eyjum að leyna öllu ástarmakkinu í fámenninu og myrkurhulunni á þeim tíma árs. Ekki einu sinni héraðslæknirinn hafði nokkurn grun um ástaróra og amorsfundi vinnukonunnar sinnar, hennar Guðrúnar Erlendsdóttur, og var hann þó jafnan allra manna gleggstur á flest mannlegt og þótti stundum sem hann sæi gegn um holt og hæðir, „Eyjajarlinn“. Þar fór saman vit og þekking. | ||
Og svo var það á einum leynifundinum, að þau réðu það með sér, að unnustinn léti orð að því liggja við héraðslækninn í Landlyst, að hann hefði hug á að gerast vinnumaður hans. Héraðslæknirinn reyndist óðfús og allt var að lyktum rætt og ráðið, því að Guðmundur vinnumaður Þórarinsson á Kirkjubæ fékk bezta orð hjá húsbændum sínum fyrir staka reglusemi, handlagni í verkum sínum og geðprýði í allri umgengni. Betri kosti vinnuhjús gat læknirinn naumast kosið sér, hann, sem varð að sjá svo margt í búskap sínum með annarra augum sökum læknisanna og hreppsmálaamsturs, oddviti um tugi ára, og svo settur sýslumaður, þegar svo bar undir. Þannig atvikaðist það, að Guðmundur Þórarinsson frá Steinum fluttist frá Kirkjubæ að Landlyst vorið 1870 og réri á útvegi héraðslæknisins um sumarið. Hann reyndist síðan læknishjónunum ötult og trútt hjú og þau bæði, Guðrún og Guðmundur. Og hinn skæri ástarlogi logaði skært í Landlyst báðum hjúunum til eflingar og yndis, sérstaklega þar á loftinu, og hinum góðláta lækni og glettna til græskulausrar kímni í orði og brosum. | |||
Þannig liðu misserin í sæld og unaði þarna á Landlystarloftinu með þeim ógiftu, og örlögin spunnu þeim vefina sína, og spádómarnir voru þeim hliðhollir, því að manngerðirnar voru góðar og giftudrjúgar og framtíðin skein við þeim. | |||
Þau voru bæði alin upp í guðsótta og góðum siðum og sóttu kirkju iðulega og af trúrækni. Þar prédikaði fulltrúi réttrúnaðarins af stólnum, m. a. algjört skírlífi með öllum óvígðum ástaraðilum. Allt þvílíkt skyldi í heiðri haft og helgun vígt, þar til vígslan hefði fram farið. Í þessu sem svo mörgu öðru færi heimur versnandi eins og alltaf, sagði prestur. Já, lengi gat hann versnað! | |||
Vissulega heyrðu þau prédikun prestsins og boð, vinnuhjúin í Landlyst, en freistingin! - Guð hjálpi þessum viljaveiku og ístöðulitlu sálarkornum í þessum efnislíkama fullum af syndsamlegum vökvum og óhreinum vessum ! Þau voguðu ekki að líta hvort til annars í kirkjunni, skötuhjúin ástfangnu í Landlyst. | |||
Guðrún Erlendsdóttir vinnukona í Landlyst var tekin að gildna undir belti svo að séð varð, þegar leið fram á útmánuði 1872. Ekki fóru læknishjónin í grafgötur með það, hver vera mundi faðirinn að fóstri vinnukonunnar. | |||
Síðari hluta vertíðarinnar 1872 kom Guðmundur vinnumaður að máli við húsbónda sinn, sem þá var settur sýslumaður í Vestmannaeyjum, eftir að [[Bjarni Einar Magnússon|Bjarni E. Magnússon]] fluttist til embættis síns norður í Húnavatnssýslu (1871). Vinnumaðurinn fór þess á flot við húsbónda sinn, hinn setta sýslumann, að hann hlutaðist til um það, að þau hjónaefnin í Landlyst fengju byggingu fyrir vestari Vesturhúsajörðinni í Eyjum, ef ekkillinn, [[Sveinn Hjaltason]] bóndi þar, segði henni lausri. Hinn setti sýslumaður hét því að hugleiða málið fyrir vinnumanninn sinn. Sýslumaðurinn vissi þá ekki til þess, að Sveinn bóndi hygðist bregða búi. | |||
En hinn hyggni og forsjáli vinnumaður í Landlyst vissi betur en sýslumaðurinn í þessum efnum. Hann hafði í kyrrþey gert samning við Svein bónda og þeir orðið á það sáttir, að bóndi yrði húsmaður hjá ungu hjónunum vorið 1872 og hætti þar með búskap á Vesturhúsum. Þó skyldi þetta ekki að fullu afráðið fyrr en tryggt yrði, að þau Guðmundur og Guðrún fengju byggingu fyrir jörðinni. Allt var þannig undirbúið, er hinn setti sýslumaður á fund Sveins bónda til þess að tala máli vinnumanns síns. | |||
Sveinn Hjaltason bóndi hafði misst konu sína, Kristínu Jónsdóttur árið 1859 frá tveim börnum þeirra hjóna, Margréti og Gunnari. Vegna barnanna hafði hann haldið áfram búskapnum á Vesturhúsum, þótt konan væri fallin frá. En þegar hér var komið tíð og tíma, voru börn bónda uppkomin, Margrét 25 ára og Gunnar 16 ára. Sveinn bóndi vildi því gjarnan hætta búskap nú og ráðast í húsmennsku. | |||
Hinn setti sýslumaður hafði komið byggingu Vesturhúsajarðarinnar í hendur Guðmundar vinnumanns síns, þegar [[M. M. Aagaard]], hinn danski sýslumaður, kom til Vestmannaeyja með skipunarbréf sitt síðla vors 1872, til þess að taka við hinu nýja embætti sínu, sýslumannsembættinu í Vestmannaeyjum. | |||
Guðmundur Þórarinsson hafði sama háttinn á eins og svo margir mikilsvirtir borgarar í Eyjum fyrr og síðar á 19. öldinni: Hann hóf búskap sinn með „bústýru“, hjákúrunni sinni, Guðrúnu Erlendsdóttur. Þau hófu sem sé búskap sinn á Vesturhúsum í fardögum 1872 og áttu þá eftir að gera þennan garð farsælan og frægan á sína vísu næstu 44 árin, | |||
er þau bjuggu þar. | |||
Þrem vikum eftir að þau fluttu að Vesturhúsum og hófu búskapinn, ól Guðrún Erlendsdóttir, bústýra og unnusta húsbónda síns, honum einkar efnilegan son. Það gerðist 27. júní um sumarið. Sveinbarn þetta var skírt 30. s. m. og hlaut nafnið [[Magnús Guðmundsson (Vesturhúsum)|Magnús]]. Það þýðir hinn mikli, en það vissu foreldrarnir ekki, sem vonlegt var. Annað réð nafngiftinni. | |||
Þrem dögum eftir skírnarathöfnina settist [[séra Brynjólfur Jónsson]] prestur að Ofanleiti við skrifborðið sitt í „skrifkammersinu“ sínu og páraði sýslumanninum danska nokkrar línur: „Að ógiftar persónur, Guðmundur Þórarinsson og Guðrún Erlendsdóttir, bæði á Vesturhúsum hér í sókn, séu með sameiginlegri barneign, er að bar 27. f. m., orðin uppvís að legorðsbroti í f yrsta sinni, gefst sýslumanninum hér með til vitundar. | |||
:Ofanleiti í Vestmannaeyjum, | |||
::3. j úlí 1872. | |||
:::Br. Jónsson. | |||
:Til | |||
:Sýslumannsins í Vestmannaeyjum.“ | |||
Þetta bréf var eitt með þeim allra fyrstu, sem hinum danska sýslumanni barst í hendur, eftir að hann settist í sýslumannsstólinn í byggðarlaginu. | |||
Við skulum ekki á nokkurn hátt dæma séra Brynjólf Jónsson eða hneykslast á bréfinu hans. Hann gerði aðeins skyldu sína samkv. gildandi landslögum eða konunglegri tilskipan. | |||
Og sumarið 1872 leið til hausts, og allt lék í lyndi hjá „kærustuparinu“ á Vesturhúsum sem undirbjó brúðkaup sitt. | |||
Hinn 18. október þetta haust kvæntist síðan Guðmundur Þórarinsson unnustu sinni og barnsmóður, Guðrúnu Erlendsdóttur. Þar var vissulega stofnað til farsæls hjónabands, sem entist langa ævi eða 44 ár. | |||
Heimili þeirra hjóna á Vesturhúsum var orðlagt fyrir myndarskap, atorku, reglusemi og búhyggni. Vestmannaeyingur nokkur, fæddur og alinn upp hér í Eyjum fyrir aldamótin, hefur látið prenta þessi orð um heimili þeirra Guðmundar og Guðrúnar: „Vesturhús var fyrirmynd heimila hér í byggð, og það í öllum efnum og að almenningsdómi“. Þetta var bernsku- og æskuheimili Magnúsar Guðmundssonar bónda á Vesturhúsum. Hann bar jafnan þess merki og mót í hugsun, atorku og lífi. | |||
Hjónin Guðmundur Þórarinsson og Guðrún Erlendsdóttir eignuðust 5 börn. Yngri en Magnús sonur þeirra voru þessi: | |||
[[Halla Guðmundsdóttir|Halla]], fædd 29. ágúst 1875. Hún giftist [[Guðjón Eyjólfsson|Guðjóni Eyjólfssyni]]. Þau voru um árabil bóndahjón á Kirkjubæ.<br> | |||
[[Þórdís Guðmundsdóttir|Þórdís]], fædd 29. ágúst 1877. Hún giftist [[Jóel Eyjólfsson|Jóel Eyjólfssyni]], bróður Guðjóns Eyjólfssonar bónda. Þau bjuggu að [[Landamót]]um í Eyjum. Síðar var Jóel Eyjólfsson kenndur við [[Sælundur|Sælund]] við Bárugötu (nú Vesturvegur 2). .<br> | |||
[[Guðleif Guðmundsdóttir|Guðleif]], fædd 11. okt. 1879. Hún giftist [[Vigfús Jónsson (formaður)|Vigfúsi Jónssyni]] frá Túni í Eyjum. Heimili þeirra var að [[Holt]]i við Ásaveg. .<br> | |||
Guðmundur, fæddur 21. febrúar 1882. Hann lifði aðeins 8 daga. Mun hafa látizt úr ginklofa („krampa", stendur í gildum heimildum).<br> | |||
Á fyrsta búskaparári sínu á Vesturhúsum tók Guðmundur bóndi til sín móður sína, Margréti Hafliðadóttur. Hún var fædd 1832. | |||
Lítið mun Guðmundur hafa fengizt við útgerð, en sjó stundaði hann um langt árabil. Hann var t. d. margar vertíðir háseti hjá Magnúsi syni sínum, eftir að hann gerðist formaður á vertíðarskipi 1890. | |||
Utan vertíða stundaði Guðmundur bóndi sjósókn á vor- og sumarbátum, julum, eftir því sem hentaði honum frá vorönnum heima við búskapinn, öflun heyja að sumrinu, eggjasókn og fuglaveiðar í björgum o. s. frv. Bjargveiðar voru honum yndi og talinn var hann góður fjallamaður, meðan hann var á léttara skeiðinu. Þá seig hann í björg eftir svartfuglseggjum, „fór á bandi“ eftir fýlaeggjum, sló fýlunga á bæli, er á sumarið leið, veiddi svartfugl í snörur og lunda í net á varpstað, eða þá með grefli. Þannig var það fjögur fyrstu búskaparár hans á Vesturhúsum eða þar til Eyjamenn lærðu að nota færeyska háfinn við lundaveiðarnar. Eftir það veiddi Guðmundur bóndi lundann á klettabrúnum á færeyska vísu, og þótti það framför mikil. (Eftir 1875, að fyrsti háfurinn flytzt til Eyja). | |||
Guðmundur bóndi Þórarinsson gegndi ýmsum trúnaðarstörfum í byggðarlaginu. Um árabil skipaði sýslumaður hann úttektarmann jarða og matsmann ýmiskonar eigna, sem sýslumannsembættið skyldi annast eða hafa umsjón með og leggja mat á. | |||
Guðmundur bóndi sat í hreppsnefnd Vestmannaeyjahrepps í 12 ár eða tvö kjörtímabil (frá 1889-1901). Þar þótti hann jafnan glöggur og tillögugóður, enda var búhyggnin gefin honum í ríkum mæli, og svo góðvildin að sama skapi. Framfarasinnaður var hann og nærfærinn, fastur fyrir en þó sanngjarn. Manngerðin var tápmikil og traust. | |||
Guðmundur bóndi hlaut tvívegis verðlaun fyrir framtak í búnaði. Hann reif niður gömlu torfgarðana um Vesturhúsatúnið, ók þar að grjóti á vetrum og hlóð grjótgarða í stað torfgarðanna. Fyrir þá endurbót hlaut hann viðurkenningar. Ég minnist þessara grjótgarða, er ég fluttist hingað í kaupstaðinn. Nokkur hluti þeirra var rifinn og fjarlægður, er húsin tóku að byggjast, sem nú standa beggja vegna Kirkjubæjabrautarinnar. | |||
Um árabil var Guðmundur bóndi fiskimatsmaður í Vestmannaeyjum. Ekki er mér ljóst, hve mörg ár hann gegndi þeim trúnaðarstarfa, en það mun hann hafa gert æðimörg efri árin sín. | |||
Þannig þokast tíminn áfram á Vesturhúsaheimilinu í önn og athöfn tug ára eftir tug ára. | |||
Árið 1916 höfðu hjónin Guðrún Erlendsdóttir og Guðmundur Þórarinsson búið 44 ár á Vesturhúsum. Þá var hún hálf-áttræð og hann rúmlega hálf-sjötugur. | |||
Öll þessi búskaparár hafði bóndi flutt fé í úteyjar og þá sérstaklega [[Álsey]], þar sem Vesturhúsajörðin hafði ínytjar. Síðari hluta vetrar var jafnan farið með gemlinga og veturgamalt fé til beitar í úteyjarnar, þar sem það gekk sjálfala úr því árið um kring, þar til það var sótt til slátrunar einhvern kyrrlátan haustdag. Vitaskuld kostaði rúningurinn á vorin sérstaka úteyjarferð. | |||
Í ungfé því, sem flutt var í úteyjarnar vor hvert, voru geldingar, sem þrifust þar vel og reyndust oftast betri til frálags en annað fé, sem þar gekk að staðaldri. Einnig var sú reynslan, að sauðir þyldu þar betur þurrkatímann, vatnsleysið, en annað fé. Guðmundur bóndi átti því ávallt nokkra sauðahjörð þar í eyjunni og ær á heimalandi, svo sem byggingarbréf frekast leyfði. | |||
Árið 1916 var blíðviðristíð í marzmánuði og úteyjar grænkuðu næstum óvenjulega snemma, - þar sem þá ekki héldust græn grös allt árið sökum dýpri og rakari jarðvegs, þar sem lundinn verpir og frjóvgar og fæðir grösin í ríkulegum mæli í byggðum sínum. | |||
Sunnudaginn 12. marz 1916 sat Guðmundur bóndi Þórarinsson fund í Stúkunni Báru nr. 2. Þar hafði hann starfað um árabil, og enginn sótti þar fundi af meiri kostgæfni og áhuga en hann. Með bónda þessum bjó bæði vit og vilji til þess að meta blessun bindisins til gæfu sér og sínum. Þessi bóndi leit á bindindisstarfið frá kristilegu sjónarmiði til stuðnings og hjálpar hinum veikari bróður með óbifandi trú á orðin kunnu: „Það sem þér gjörið mínum minnsta | |||
bróður ...“ | |||
Daginn eftir þennan stúkufund eða mánudagsmorguninn 13. marz hafði verið afráðin ferð í Álsey með fé af fóðrum vetrarins, gemlinga og veturgamlar ær. Það heitir á Eyjamáli að „setja fé“ í eyna. | |||
Til fararinnar réðust þessir menn: Guðmundur Þórarinsson bóndi á Vesturhúsum, Guðjón Eyjólfsson, tengdasonur Guðmundar, bóndi á Kirkjubæ, [[Magnús Eiríksson|Magnús bóndi Eiríksson]] á Eystri-Vesturhúsum og [[Þorsteinn Þorsteinsson]], þá vinnumaður í [[Ólafshús]]um, síðar búandi um árabil að [[Hjálmholt]]i við Urðaveg, þá unnusti Kristínar Jónsdóttur úr Mjóafirði eystra Brynjólfssonar. | |||
Ekki er mér kunnugt, hve margt fé þeir höfðu með sér í bátnum frá þessum fjórum jörðum. Farkosturinn var sex-æringur. | |||
Þegar að Álsey kom, reyndist nokkur súgur við steðjann. Nokkurn tíma biðu þeir lags við steðja Önundarkórsins, þar sem heppilegra eða auðveldara þótti að koma fé á land en við Lundakórssteðjann. | |||
Loks kom lag og þeir renndu stafni bátsins upp að steðjanum og Guðmundur bóndi reyndi að stökkva upp á klöppina með kollubandið eða fangalínuna. En með því að hann var aldraður orðinn og þess vegna svifaseinni en þurfti að vera, náði hann ekki að komast upp á klöppina nægilega fljótt og ýta bátnum frá henni í sömu andránni. Báturinn sat því fastur á hnísunni, þegar sjórinn sogaðist niður með klöppinni. Hann stakkst þannig á endann og fyllti samstundis. Féð flaut út úr bátnum. Sumt bjargaðist af sjálfdáðum upp á næstu klappir. Nokkrar kindur drukknuðu eftir að hafa svamlað í sjónum um stund. | |||
Um leið og Guðjón bóndi Eyjólfsson skynjaði hina aðsteðjandi hættu, snaraðist hann upp á steðjann og náði handfestu á kollubandinu. Við næsta aðsog flaut báturinn borðstokkafullur. Þorsteinn og Magnús héldu sér í bátnum, en aldan tók Guðmund bónda Þórarinsson með sér út af steðjanum og sogaði hann niður í djúpið. Hann sást aldrei framar. Slys hafði orðið, - hörmulegt slys. | |||
[[Jórunn Hannesdóttir]] húsfreyja á Vesturhúsum, tengdadóttir þeirra hjóna, Guðrúnar og Guðmundar, kona Magnúsar á Vesturhúsum, hafði skroppið frá tengdamóður sinni, - sem hún gjarnan veitti liðsinni og hafði hug með, þegar Guðmundur bóndi var ekki heima, - niður að [[Miðhús]]um til foreldra sinna þennan dag og var sonur hennar Magnús, þá 11 ára, með henni. Frá Miðhúsum reyndi drengurinn að fylgjast með því, þegar afi hans kæmi úr Álsey. Þá var ætlunin að hlaupa vestur á Bæjarbryggju og taka á móti honum, því að samband þeirra var innilegt og umhyggjusamt, eins og oft á sér stað um afann og sonar- eða dóttursoninn. Loks sást báturinn koma fyrir Klettsnefið. | |||
Þegar báturinn renndi upp að bryggjunni, stóð drengurinn þar. | |||
„Afi? - Afi? Hvar er afi minn?“ spurði drengur. - Steinhljóð. „Hvar er hann afi minn?“ spurði drengurinn hærri röddu, og var ekki laust við ótta í röddinni. Það var sem drengnum byði í grun. - Steinhljóð. Þá hljóp Magnús litli austur í Miðhús og sagði þau tíðindi, að hann hefði ekki séð hann afa sinn í bátnum. Hannes móðurafi hans gekk þá vestur á bryggjuna til þess að hitta bátsverja og hafa tal af þeim. Hannes flutti síðan sorgarfregnina heim í rannið. | |||
Strax og færi gafst fór Hannes Jónsson á vel mönnuðum báti vestur að Álsey og gerði ítrekaðar tilraunir til að slæða upp lík Guðmundar Þórarinssonar, en það tókst aldrei. | |||
Guðrún Erlendsdóttir húsfreyja á Vesturhúsum lifði 5 ár eftir fráfall bónda síns. Hún lézt 14. júní 1921 áttræð að aldri. | |||
{{Blik}} | |||