„Blik 1962/Púað á loðinn ljóra“: Munur á milli breytinga

<br>

<br>

''„Vertshúsið“ sést á miðri myndinni með þrem gluggum gegn suðri. <br>

''Þegar G.J.J. hafði fengið byggingu fyrir [[Miðbúðin|Miðbúðarlóðinni]] ([[Godthaab]]slóðinni), lét [[J.P.T. Bryde|Bryde kaupmaður]] rífa upp stakkstæði sín þar eða fiskreiti og fjarlœgja grjótið af miður hlýjum hug til hins nýja keppinauts. Þá keypti Gísli meginið af grjótgörðum þeim, sem sjást hér á myndinni, og lét leggja nýja fiskreiti úr grjóti þessu á verzlunarlóð sinni.

Ekki skorti fólkið dugnaðinn og þrautseigjuna, þegar þeir góðu eiginleikar hættu að fara á mis við tækni og tök og tápmikla forustu. <br>

Einn var sá maður í Eyjum, sem átti mjög ríkan þátt í þessum miklu breytingum. Hann hrökk upp þegar á æskuskeiði og púaði á loðna ljórann, leit til veðurs. Hann undi illa drunganum og svefnhettumókinu. Þetta var [[Gísli J. Johnsen]]. Með því að hann var hér um tíma umsvifamesti kaupsýslu- og útgerðarmaður og greiddi útsvar í hreppssjóð meir en nokkur annar einstaklingur¹, þá er ekki ófróðlegt að halda til haga því, sem við vitum sannast um upphaf að verzlunarframtaki hans hér í Eyjum. Það fæddi síðan af sér framtak hans til útgerðar og annars atvinnureksturs.<br>

¹ <small>Árið 1917 greiddi Gásli J. Johnsen t.d. kr. 8.000,00 útsvar í hreppssjóð og nam sú upphæð 22,5% af öllum tekjum hreppsins það ár. Þá voru 470 útsvarsgjaldendur í Eyjum, þar af 130 manns, sem greiddu kr. 6 (sex) eða minna útsvar.<br>

Árið 1918 var alls jafnað niður kr. 47.865,00 og bar Gísli J. Johnsen þá kr. 9.000,00 útsvar. Árið 1919 var jafnað niður í Vestmannaeyjakaupstað, sem þá var orðinn, kr. 96.345,00 á 573 gjaldendur.  Meðal  útsvar  kr.

Foreldrar [[Gísli J. Johnsen|Gísla J. Johnsen]] og þeirra bræðra, [[Jóhann J. Johnsen]] og kona hans [[Anna Sigríður Árnadóttir Johnsen|Sigríður Árnadóttir]], eignuðust veitingahús það, er [[Maddama Roed|frú Roed]] rak hér um  skeið.  Í  desember  1878 veitti landshöfðingi Jóhanni Jörgen leyfi til að reka veitinga- og gistihús í Vestmannaeyjum. Þetta  hús  hét  „[[Vertshúsið]]“.  <br>

Sumarið 1897 kenndi Gísli í Frydendal börnum í Eyjum sund. Það var á vegum bjargræðisnefndarinnar svokölluðu í hreppnum, og formaður hennar var frumkvöðull sundkennslu í Eyjum, [[Sigurður Sigurfinnsson]] hreppstjóri. Nefndin fékk 20 króna styrk úr sýslusjóði árlega til þessara framkvæmda og var það kaup annars sundkennarans, en þeir voru tveir. Landssjóður greiddi jafnháan styrk, sem varð kaup hins sundkennarans. Þetta sumar kenndi sundið með Gísla [[Jóhann Jónsson á Brekku|Jóhann Jónsson]] frá [[Tún (hús)|Túni]] í Eyjum (síðar Jóhann á Brekku). Þeir voru miklir vinir, sundkennararnir. Þegar Jóhann hafði fengið kaupið sitt greitt, lánaði hann Gísla það handa frú Sigríði. Þannig safnaði Gísli fé upp í andvirði verzlunarleyfisins, með því að leggja sjálfur fram sundkaupið sitt. Samt vantaði 10 krónur. Þær krónur náðust með hjálp góðra manna. Síðan var verzlunarleyfið til handa frú Sigríði í Frydendal greitt. Það var dags. 29. júlí 1898. <br>

Í 4 ár rak Gísli J. Johnsen síðan verzlun í Frydendal á nafni móður sinnar sökum æsku, þar sem mikið skorti á, að hann væri myndugur. Gísli fékk hinsvegar að kaupa sér „myndugleikaleyfi“ 9. jan. 1902, þá tæplega 21 árs gamall. Íslenzkur embættismaður hafði ekki leyfi til að undirrita eða gefa út slíkt plagg sem myndugleikaleyfi. Það varð sjálfur kóngurinn í Kaupmannahöfn að gera. Um haustið (1902) keypti Gísli sér sjálfum verzlunarleyfi. Þá loks gat hann rekið verzlun sína á eigin nafni. Verzlunarleyfi hans er dagsett 13. sept. 1902. <br>

''Austan við lágu klappirnar austur af [[Lækurinn|Læknum]] reis [[Nausthamar]]inn, sem sést vel á þessari mynd. Efst á honum var grasi gróin torfa, sem móta sést fyrir á myndinni. Norðvestur af Nausthamri var klöppin [[Brúnkolla]], sem einnig sést á myndinni. Hún ber undir skipið á höfninni. Eins og segir í greininni „Púað á loðinn ljóra“ hér í ritinu, þá byggði Gísli J. Johnsen bryggju sína norður með Nausthamri vestanverðum og varð Brúnkolla hausstœði hennar. Til þess að vélbátar gætu legið við þessa bryggju og upp með henni að vestanverðu, þurfti að sprengja og fjarlœgja miklar klappir, sem þar voru og nokkuð sést af á myndinni. — Bátarnir lengst til hœgri á þessari mynd eru settir upp í [[Fúla|Fúlu]], sem var uppsátur suður af Nausthamri eða milli Hamarsins og Strandvegar.

''Lœkurinn, athafnasvœði í 10 aldir. <br>

''Mynd þessi sýnir m.a. klappir þœr, sem komu í ljós austan við Lækinn um stórstraumsfjöru. Myndin nœr yfir meginhluta lendingarstaða opinna skipa í Vestmannaeyjum og athafnasvœði Eyjabúa við höfnina um 10 aldir eða frá landnámstíð framum síðustu aldamót. — Lengst til hægri á myndinni sést í haus Miðbúðarbryggjunnar, sem var byggð á búkkum, sem fylltir voru grjóti, eins og glögglega sést á bryggjuhausnum. Bryggja þessi lá í norðvestur í stefnu á Stóra-Klif og stóð algjörlega á þurru um fjöru, eins og myndin sýnir. Ekki er mér kunnugt um, hvenær þessi bryggja var gerð, en tjáð er mér, að hún hafi verið þarna komin fyrir 1893. — Miðbúðarbryggjuna keypti Gísli J. Johnsen með verzlunarhúsum, er hann fékk byggingu fyrir Godthaabslóðinni (Miðbúðarlóðinni) 1903 frá 1. jan. 1904.

Gísli fékk nú mikinn hug á að bæta alla verzlunaraðstöðu sína í Eyjum. Hann sótti því um byggingu fyrir nokkrum hluta [[Godthaab|Godthaabslóðarinnar]], sem Bryde kaupmaður hafði haft byggingu fyrir og flutt stærsta verzlunarhúsið af til Víkur í Mýrdal 1895. Árið 1903, 15. júlí, fékk Gísli byggingu fyrir þeim lóðarhluta. Árið eftir byggði hann verzlunarhús á lóð þeirri. Það verzlunarhús þótti stórt mjög á þeim tíma, 24 álnir (yfir 15 m.) á lengd og 14 álnir (yfir 9 m.) á breidd, portbyggt. Vörugeymsluhús átti hann í námunda við lóðina. Hafði byggt það í félagi við [[Gísli Stefánsson (kaupmaður)|Gísla Stefánsson]] í [[Hlíðarhús]]i 1897, og þá sjóbúð, en þeir gerðu út saman opið skip, sem hét [[Blíði, áraskip|Blíði]]. <br>

[[Mynd: 1962 b 295.jpg|left|thumb|400px]]

Árið 1906 fékk Gísli síðan byggingu fyrir 880 ferálna (um 350 fermetra) viðbótarlóð frá Godthaabsverzlun [[Miðbúðin|(Miðbúðarlóðin)]]. Norðurmörk þeirrar lóðar voru við fjörumörk. Sama ár hóf Gísli bryggjusmíði á lóð þessari.  

''Gömlu Hrófin í Læknum. Stöplarnir þegar steyptir undir bæjarbryggjuna. Ofan á einum stöplinum sitja þeir [[Jón Jónasson frá Múla|Jón Jónasson]] [[Múli|Múla]] og [[Kjartan Jónsson í Framnesi]]. Húsið sem snýr gafli fram með tveim gluggum og stórri lúgu er timburhús verzlunar Gísla J. Johnsen. Það ber í vesturhlið [[Kumbaldi|Kumbalda]] með brotnu þaki til suðurs, en hallandi þaki til norðurs og gluggum á gafli af mismunandi stœrðum og gerð. Yfir Kumbalda ber

þak [[Austurbúðin|Austurbúðarinnar]].

Gísli byggði bryggju sína frá Strandvegi norður í stefnu vestan við Nausthamar. Brátt náði bryggjan að norðurmörkum lóðar hans. Þannig fullnægði hún þó ekki vaxandi útgerð í Eyjum, þar sem vélbátaútvegurinn fór nú hraðvaxandi. <br>

''Á mynd þessari sjáum við norður eftir „Gíslabryggjunni“, eins og hún var fyrst gerð (1906). Bátum var raðað að henni að vestanverðu, því að þar var ægissandur, þar sem klappirnar voru sprengdar burtu, þegar bryggjusmíðin hófst. — Til hœgri sést á horn „Eilífðarinnar“, hins mikla aðgerðarhúss Gísla. Skúrinn, sem stendur á Nausthamri var byggður um svipað leyti og bryggjan og notaður til geymslu á ýmsu, sem laut að skipaafgreiðslu þeirri, sem verzlun Gísla J. Johnsen innti af hendi. Í afspyrnu austanveðri 6. jan. 1911 fauk þessi skúr og töpuðust þá nokkrar afgreiðslubœkur. Brátt var annar skúr byggður í hans stað. Myndin mun tekin á vertíð 1910.

Þegar Gísli fékk byggingu fyrir Godthaabslóðinni eða Miðbúðarlóðinni, var þar bryggjunefna. Sú bryggja var gerð til þess að leggja að henni uppskipunarbátum á háflæði, því að hún stóð á þurru um fjöru og allt að hálfflæddum sjó. Bryggjan var byggð á búkkum, sem fylltir voru grjóti. Hún stefndi norðvestur í Lækinn í stefnu á Stóra-Klif. Þessi bryggja var í daglegu tali kölluð [[Miðbúðarbryggjan]].<br>

''Sumarið 1910 hóf G.J.J. nýja bryggjugerð. Steyptur var þykkur veggur vestan við bryggjuna, sem fyrst var gerð (1906—1907) og mótuð ný bryggja mun hærri en hin fyrri. Þarna hófst bygging hinnar fyrstu hafskipabryggju í Eyjum. Fyrsta bryggjan var rifin smámsaman eftir því sem bygging hinnar nýju þokaðist áfram. Þessi hafskipabryggja var byggð í áföngum. Aðalsmiður við hana var [[Guðmundur Magnússon á Goðalandi|Guðmundur Magnússon]], sem bjó lengi að [[Goðaland]]i í Eyjum. Verkstjórar að öðru leyti voru þeir [[Nikulás Illugason]] og [[Valdimar Gíslason verkstjóri|Valdimar Gíslason]]. Húsið er aðgerðarhúsið mikla [[Eilífðin|„Eilífðin“]].

Nokkrum árum síðar eða 1910—1911  endurbætti  Gísli þessa bryggju sína með því að steypa þykkan vegg meðfram henni að vestanverðu og fylla síðan austan við hann með grjóti og steypa yfir. Þannig kom steypt gólf í bryggjuna í stað timburgólfs. Nú hafði Gísli ásett sér að halda áfram með þessa steinsteyptu bryggju alveg norður á Brúnkollu, sem var klöpp norðvestur af norðurhorni Nausthamars. Það skyldi verða hafskipabryggja. Jón Ísleifsson, verkfr., bryggjusmiður í Hafnarfirði, gerði teikningu af þessari fyrirhuguðu hafskipabryggju Gísla J. Johnsens. Eftir þeirri teikningu var hún byggð að nokkru leyti. Haus bryggjunnar skyldi standa á Brúnkollu að vestan og skerinu [[Skata|Skötu]] að austan, en það var eilítið austur af Nausthamri. Þetta fór þó á annan veg. Sýslunefnd spyrnti gegn því, að Gísli fengi að byggja bryggjuna svona fyrirferðarmikla rétt fyrir innan hafnarmynnið, [[Leið]]ina. Bryggjuhausinn á Brúnkollu varð að nægja. Í áföngum tókst Gísla að byggja þessa bryggju, sem þótti þá hið mesta mannvirki við höfnina í Eyjum. Haustið 1925 var bryggjunni lokið, svo að hafskip gat lagzt við hana vorið eftir. Sá merkisatburður í verzlunar- og hafnarmálum Eyjanna átti sér stað 29. júní 1926. Dönsk skúta losaði þar timburfarm, sem hún kom með til verzlunar Gísla J. Johnsens, Edinborgarverzlunarinnar. <br>

''Haustið 1925 var loks lokið við að byggja „Gíslabryggjuna“, fyrstu hafskipabryggjuna í Eyjum. Á myndinni sést fyrsta hafskipið, sem lagzt gat við bryggju þar. Það var 29. júni 1926. Skúta þessi kom með timburfarm til Edinborgarverzlunar, þ.e. verzlunar Gísla J. Johnsen. Skútan var dönsk, þrísigld.