64.458
breytingar
„Saga Vestmannaeyja I./ XI. Tyrkjaránið, síðari hluti“: Munur á milli breytinga
Fara í flakk
Fara í leit
Saga Vestmannaeyja I./ XI. Tyrkjaránið, síðari hluti (skoða efni)
Útgáfa síðunnar 7. janúar 2012 kl. 19:25
, 7. janúar 2012ekkert breytingarágrip
m (Verndaði „Saga Vestmannaeyja I./ XI. Tyrkjaránið, síðari hluti“ [edit=sysop:move=sysop]) |
Ekkert breytingarágrip |
||
| Lína 1: | Lína 1: | ||
<br> | <br> | ||
<big><big><big><center>XI. Tyrkjaránið</center></big></big></big> | <big><big><big><center>XI. Tyrkjaránið</center></big></big></big> | ||
| Lína 10: | Lína 8: | ||
Kláus Eyjólfsson var sonur Eyjólfs Egilssonar Einarssonar prófasts Ólafssonar í Görðum. Kona Egils og amma Kláusar var Katrín Sigmundsdóttir Eyjólfssonar, er kjörinn var til biskups 1537. Móðir Sigmundar biskups var Ásdís Pálsdóttir á Hjalla í Ölvesi, systir Ögmundar biskups Pálssonar. Frá Katrínu Sigmundsdóttur móður sinni hafði séra Jón Egilsson annálaritari í Hrepphólum, föðurbróðir Kláusar Eyjólfssonar, ýmsan fróðleik, svo sem um það, er Danir tóku Ögmund biskup á Hjalla hjá Ásdísi systur hans og rændu kvenskrauti hennar. Katrín var þá mjög ung og var hjá ömmu sinni á Hjalla, er þetta skeði, og mundi þessa atburði. Móðir Kláusar Eyjólfssonar var Guðríður föðursystir séra Jóns Þorsteinssonar píslarvotts. Kona Kláusar var Ingibjörg Þorleifsdóttir Ásmundssonar, bróðurdóttir Erlendar Ásmundssonar á Stórólfshvoli.¹²)<br> | Kláus Eyjólfsson var sonur Eyjólfs Egilssonar Einarssonar prófasts Ólafssonar í Görðum. Kona Egils og amma Kláusar var Katrín Sigmundsdóttir Eyjólfssonar, er kjörinn var til biskups 1537. Móðir Sigmundar biskups var Ásdís Pálsdóttir á Hjalla í Ölvesi, systir Ögmundar biskups Pálssonar. Frá Katrínu Sigmundsdóttur móður sinni hafði séra Jón Egilsson annálaritari í Hrepphólum, föðurbróðir Kláusar Eyjólfssonar, ýmsan fróðleik, svo sem um það, er Danir tóku Ögmund biskup á Hjalla hjá Ásdísi systur hans og rændu kvenskrauti hennar. Katrín var þá mjög ung og var hjá ömmu sinni á Hjalla, er þetta skeði, og mundi þessa atburði. Móðir Kláusar Eyjólfssonar var Guðríður föðursystir séra Jóns Þorsteinssonar píslarvotts. Kona Kláusar var Ingibjörg Þorleifsdóttir Ásmundssonar, bróðurdóttir Erlendar Ásmundssonar á Stórólfshvoli.¹²)<br> | ||
Eyjamenn, er ættingja áttu meðal herleidda fólksins, hafa reynt að fá fregnir um hagi þess, og það sést, að bréf hafa farið á milli og þau falin síðasta áfangann skipstjórunum á kaupskipunum hingað. Oft hafði verið kvartað undan því, að bréf að heiman til hinna herleiddu í Algier kæmu eigi til skila, og er það engin furða, því að lítt hefir verið kunnugt oft um verustaði fólksins. Af því fólki, sem tekið var úr Vestmannaeyjum og Grindavík, er talið, að „turnerazt“ hafi eða kastað trú sinni 26 fullorðnir og 64 börn og unglingar og 3 börn, er fæddust á leiðinni út. Þetta er ekki fullur þriðjungur af fólki því, er hertekið var á nefndum stöðum að meðtaldri skipshöfninni á dönsku kaupskipi, er tekið var við Grindavík. Af þessum tölum verður eigi ráðið neitt með vissu um þessi efni, en auðsætt er, að eigi hefir fengizt vitneskja um málefni og hagi margra af fólkinu. Samkvæmt skrá um hertekna menn, er ennþá lifðu í „Tyrkeríinu“ 1635, eru taldar 27 konur og 16 karlmenn frá Vestmannaeyjum, sem „drottinn varðveitti við trú og góða samvizku“, og er það rúmur fimmti hluti af hertekna fólkinu. Kunnugt er og um nokkra, sem voru dánir. Byrjað hefir verið á fjársöfnun til útlausnar hinum herleiddu þegar eftir ránið, meðal ættingja og vina, og mun það lítinn árangur hafa borið, aðstandendur fátækir og lausnareyririnn hár. Má nokkuð hér um ráða af því, hve erfitt gekk séra Ólafi Egilssyni að fá leysta út sína ágætu konu, er heimtað var mjög hátt lausnargjald fyrir. Þó er svo að sjá samt sem nokkrir hafi komið hingað út fyrir fjárstyrk frá ættingjum heima, eða þeir hafa unnið sér sjálfir fyrir fullu lausnargjaldi. Almenn fjársöfnun til útlausnar hinum herleiddu hefir eigi hafizt verulega fyrr en 1632 eða 5 árum eftir ránið.¹³) Fé var safnað bæði hér heima og í Danmörku til útlausnar herleidda fólkinu. En fjársöfnunin hafði gengið seint og óreglulega, og menn þeir, kaupmenn í Algier eða skiparar af evrópiskum þjóðum, er peningar höfðu verið sendir til og áttu að sjá um útlausn á föngunum, höfðu orðið uppvísir að svikum og notað féð í eigin þarfir til kaupskapar.<br> | Eyjamenn, er ættingja áttu meðal herleidda fólksins, hafa reynt að fá fregnir um hagi þess, og það sést, að bréf hafa farið á milli og þau falin síðasta áfangann skipstjórunum á kaupskipunum hingað. Oft hafði verið kvartað undan því, að bréf að heiman til hinna herleiddu í Algier kæmu eigi til skila, og er það engin furða, því að lítt hefir verið kunnugt oft um verustaði fólksins. Af því fólki, sem tekið var úr Vestmannaeyjum og Grindavík, er talið, að „turnerazt“ hafi eða kastað trú sinni 26 fullorðnir og 64 börn og unglingar og 3 börn, er fæddust á leiðinni út. Þetta er ekki fullur þriðjungur af fólki því, er hertekið var á nefndum stöðum að meðtaldri skipshöfninni á dönsku kaupskipi, er tekið var við Grindavík. Af þessum tölum verður eigi ráðið neitt með vissu um þessi efni, en auðsætt er, að eigi hefir fengizt vitneskja um málefni og hagi margra af fólkinu. Samkvæmt skrá um hertekna menn, er ennþá lifðu í „Tyrkeríinu“ 1635, eru taldar 27 konur og 16 karlmenn frá Vestmannaeyjum, sem „drottinn varðveitti við trú og góða samvizku“, og er það rúmur fimmti hluti af hertekna fólkinu. Kunnugt er og um nokkra, sem voru dánir. Byrjað hefir verið á fjársöfnun til útlausnar hinum herleiddu þegar eftir ránið, meðal ættingja og vina, og mun það lítinn árangur hafa borið, aðstandendur fátækir og lausnareyririnn hár. Má nokkuð hér um ráða af því, hve erfitt gekk séra Ólafi Egilssyni að fá leysta út sína ágætu konu, er heimtað var mjög hátt lausnargjald fyrir. Þó er svo að sjá samt sem nokkrir hafi komið hingað út fyrir fjárstyrk frá ættingjum heima, eða þeir hafa unnið sér sjálfir fyrir fullu lausnargjaldi. Almenn fjársöfnun til útlausnar hinum herleiddu hefir eigi hafizt verulega fyrr en 1632 eða 5 árum eftir ránið.¹³) Fé var safnað bæði hér heima og í Danmörku til útlausnar herleidda fólkinu. En fjársöfnunin hafði gengið seint og óreglulega, og menn þeir, kaupmenn í Algier eða skiparar af evrópiskum þjóðum, er peningar höfðu verið sendir til og áttu að sjá um útlausn á föngunum, höfðu orðið uppvísir að svikum og notað féð í eigin þarfir til kaupskapar.<br> | ||
Útlausnin fór ekki fram fyrr en á árunum 1635—1636, eins og sjá má af reikningum frá Amsterdam í Hollandi frá 1637, sem enn eru til, um lausnargjald 28 íslenzkra kvenna og 22 íslenzkra, danskra og norskra karlmanna, sem keyptir voru í Algier á fyrrnefndum árum. Fólkið, er keypt var út, hefir komið til Hollands 1636 og þaðan til Kaupmannahafnar, en til Íslands kom það eigi fyrr en vorið 1637. Af þessum 28 konum, sem keyptar voru út, eru með vissu 20 úr Vestmannaeyjum, og eru það: [[Ásta Þorsteinsdóttir að Ofanleiti|Ásta Þorsteinsdóttir]] kona séra Ólafs Egilssonar að Ofanleiti. Var lausnargjald prestskonunnar mjög hátt — 500 ríkisdalir. Með henni og á sama lausnargjaldi var [[Gunnhildur Hermannsdóttir (herleidda)|Gunnhildur Hermannsdóttir]] - Gundele Hermansen. Á fyrrnefndri skrá frá 1635 getur hvorugrar þessara kvenna. [[Guðrún Þórðardóttir (herleidda)|Guðrún Þórðardóttir]] - Godrun Thordersdochter, [[Guðrún Eysteinsdóttir (herleidda)|Guðrún Eysteinsdóttir]] - Gouron Distensdochter, [[Ragnhildur Þórarinsdóttir (herleidda)|Ragnhildur eða Ragnheiður Þórarinsdóttir]] - Rancke Toraupsdochter, [[Guðný Jónsdóttir (herleidda)|Guðný Jónsdóttir]] - Gune Jonnsdochter, [[Ingibjörg Ásgrímsdóttir (herleidda)|Ingibjörg Ásgrímsdóttir]] - Ingebur Hacheschremersdochter, [[Ragnhildur Gottsveinsdóttir (herleidda)|Ragnhildur eða Ragnheiður Gottsveinsdóttir]] - Rancke Godtsvoyns, [[Hallný Jónsdóttir (herleidda)|Hallný Jónsdóttir]] - Hellenie Jonsdochter, [[Þorbjörg Eyjólfsdóttir (herleidda)|Þorbjörg Eyjólfsdóttir]] - Thiorbiorck Yolsdochter Þorbjörg þessi var komin til Livorno á Italíu með Armeníumanni, er hana hafði keypt, [[Halldóra Jónsdóttir (herleidda)|Halldóra Jónsdóttir]] - Heldura Jonnsdochter [hún deyði á leiðinni heim], [[Guðrún Magnúsdóttir (herleidda)|Guðrún Magnúsdóttir]] - Gouron Magnusdochter, [[Hallfríður Eyjólfsdóttir (herleidda)|Hallfríður Eyjólfsdóttir]] - Hellefrit Tyallsdochter, [[Guðrún Magnúsdóttir (önnur, herleidda)|Guðrún Magnúsdóttir önnur]] - Gouron Magnusdochter, [[Arnbjörg Jónsdóttir (herleidda)|Arnbjörg Jónsdóttir]] - Arenberck Jonsdochter, [[Sesselja Jónsdóttir (herleidda)|Sesselja Jónsdóttir]] - Cecelia Jonnsdochter, [[Margrét Árnadóttir (herleidda)|Margrét Árnadóttir]] - Margureta Arnadochter, [[Guðrún Andrésdóttir (herleidda)|Guðrún Andrésdóttir]] - Gouron Andrissdochter, [[Halla Magnúsdóttir (herleidda)|Halla Magnúsdóttir]] - Halla Magnusdochter, [[Guðríður Símonardóttir (Tyrkja-Gudda)|Guðríður Símonardóttir]] - Gudrid Simonsdochter. — Af karlmönnum, sem taldir eru á útlausnarskránni, eru aðeins þrír frá Vestmannaeyjum: [[Bótólfur Oddsson (herleiddi)|Bótólfur Oddsson]] - Botell Otsenn, [[Einar Loftsson (herleiddi)|Einar Loptsson]] - Inar Lopson, [[Nikulás Konráðsson (herleiddi)|Nikulás Konráðsson]] - Nielaus Kodransson. Eru þeir allir tilfærðir á skránni frá 1635. | Útlausnin fór ekki fram fyrr en á árunum 1635—1636, eins og sjá má af reikningum frá Amsterdam í Hollandi frá 1637, sem enn eru til, um lausnargjald 28 íslenzkra kvenna og 22 íslenzkra, danskra og norskra karlmanna, sem keyptir voru í Algier á fyrrnefndum árum. Fólkið, er keypt var út, hefir komið til Hollands 1636 og þaðan til Kaupmannahafnar, en til Íslands kom það eigi fyrr en vorið 1637. Af þessum 28 konum, sem keyptar voru út, eru með vissu 20 úr Vestmannaeyjum, og eru það: [[Ásta Þorsteinsdóttir að Ofanleiti|Ásta Þorsteinsdóttir]] kona séra Ólafs Egilssonar að Ofanleiti. Var lausnargjald prestskonunnar mjög hátt — 500 ríkisdalir. Með henni og á sama lausnargjaldi var [[Gunnhildur Hermannsdóttir (herleidda)|Gunnhildur Hermannsdóttir]] - Gundele Hermansen. Á fyrrnefndri skrá frá 1635 getur hvorugrar þessara kvenna. [[Guðrún Þórðardóttir (herleidda)|Guðrún Þórðardóttir]] - Godrun Thordersdochter, [[Guðrún Eysteinsdóttir (herleidda)|Guðrún Eysteinsdóttir]] - Gouron Distensdochter, [[Ragnhildur Þórarinsdóttir (herleidda)|Ragnhildur eða Ragnheiður Þórarinsdóttir]] - Rancke Toraupsdochter, [[Guðný Jónsdóttir (herleidda)|Guðný Jónsdóttir]] - Gune Jonnsdochter, [[Ingibjörg Ásgrímsdóttir (herleidda)|Ingibjörg Ásgrímsdóttir]] - Ingebur Hacheschremersdochter, [[Ragnhildur Gottsveinsdóttir (herleidda)|Ragnhildur eða Ragnheiður Gottsveinsdóttir]] - Rancke Godtsvoyns, [[Hallný Jónsdóttir (herleidda)|Hallný Jónsdóttir]] - Hellenie Jonsdochter, [[Þorbjörg Eyjólfsdóttir (herleidda)|Þorbjörg Eyjólfsdóttir]] - Thiorbiorck Yolsdochter [Þorbjörg þessi var komin til Livorno á Italíu með Armeníumanni, er hana hafði keypt], [[Halldóra Jónsdóttir (herleidda)|Halldóra Jónsdóttir]] - Heldura Jonnsdochter [hún deyði á leiðinni heim], [[Guðrún Magnúsdóttir (herleidda)|Guðrún Magnúsdóttir]] - Gouron Magnusdochter, [[Hallfríður Eyjólfsdóttir (herleidda)|Hallfríður Eyjólfsdóttir]] - Hellefrit Tyallsdochter, [[Guðrún Magnúsdóttir (önnur, herleidda)|Guðrún Magnúsdóttir önnur]] - Gouron Magnusdochter, [[Arnbjörg Jónsdóttir (herleidda)|Arnbjörg Jónsdóttir]] - Arenberck Jonsdochter, [[Sesselja Jónsdóttir (herleidda)|Sesselja Jónsdóttir]] - Cecelia Jonnsdochter, [[Margrét Árnadóttir (herleidda)|Margrét Árnadóttir]] - Margureta Arnadochter, [[Guðrún Andrésdóttir (herleidda)|Guðrún Andrésdóttir]] - Gouron Andrissdochter, [[Halla Magnúsdóttir (herleidda)|Halla Magnúsdóttir]] - Halla Magnusdochter, [[Guðríður Símonardóttir (Tyrkja-Gudda)|Guðríður Símonardóttir]] - Gudrid Simonsdochter. — Af karlmönnum, sem taldir eru á útlausnarskránni, eru aðeins þrír frá Vestmannaeyjum: [[Bótólfur Oddsson (herleiddi)|Bótólfur Oddsson]] - Botell Otsenn, [[Einar Loftsson (herleiddi)|Einar Loptsson]] - Inar Lopson, [[Nikulás Konráðsson (herleiddi)|Nikulás Konráðsson]] - Nielaus Kodransson. Eru þeir allir tilfærðir á skránni frá 1635. | ||
Útlausnargjald kvennanna er frá 60 ríkisdölum — langhæst 500 rd. fyrir prestskonuna með annari. Um sumar konurnar er tekið fram, að þær hafi sjálfar greitt upp í útlausnargjald sitt, og meðal þeirra er Guðríður Símonardóttir. Lausnargjald hennar var hátt, 262 ríkisdalir að meðtöldum farareyri, er var 62 rd. Lausnargjald karlmannanna, sem til reiknings er fært, er tiltölulega lágt, og er sennilegt, að þeir hafi sjálfir greitt fyrir sig. Lausnargjald Einars Loptssonar er samkvæmt skránni aðeins talið 60 rd., en í sögunni, sem tekin er eftir riti Einars sjálfs, sem fyrir löngu er glatað, segir, að Einar hafi sjálfur keypt sér frelsi undan þrældómsoki Tyrkja árið 1632 fyrir 132 rd. — Um sumt hið herleidda fólk er sagt, að eigi hafi verið hægt að leysa það út fyrir dýrleika sakir, og sumt var komið svo langt brottu til fjarlægra landa, að til þess náðist eigi.<br> | Útlausnargjald kvennanna er frá 60 ríkisdölum — langhæst 500 rd. fyrir prestskonuna með annari. Um sumar konurnar er tekið fram, að þær hafi sjálfar greitt upp í útlausnargjald sitt, og meðal þeirra er Guðríður Símonardóttir. Lausnargjald hennar var hátt, 262 ríkisdalir að meðtöldum farareyri, er var 62 rd. Lausnargjald karlmannanna, sem til reiknings er fært, er tiltölulega lágt, og er sennilegt, að þeir hafi sjálfir greitt fyrir sig. Lausnargjald Einars Loptssonar er samkvæmt skránni aðeins talið 60 rd., en í sögunni, sem tekin er eftir riti Einars sjálfs, sem fyrir löngu er glatað, segir, að Einar hafi sjálfur keypt sér frelsi undan þrældómsoki Tyrkja árið 1632 fyrir 132 rd. — Um sumt hið herleidda fólk er sagt, að eigi hafi verið hægt að leysa það út fyrir dýrleika sakir, og sumt var komið svo langt brottu til fjarlægra landa, að til þess náðist eigi.<br> | ||
Fólkið, sem keypt var út, var flutt á hollenzku skipi, og var lagt af stað frá Algier 14. júní 1636 og siglt þaðan til Ítalíu og síðan til Frakklands og komið þar við í mörgum borgum, til Hollands og Þýzkalands og loks komið til Kaupmannahafnar 19. ágúst 1636. Í Kaupmannahöfn dvaldist fólkið til næsta vors og komst síðan heim með kaupskipum þaðan til Íslands, líklega í maí- eða júnímánuði.<br> | Fólkið, sem keypt var út, var flutt á hollenzku skipi, og var lagt af stað frá Algier 14. júní 1636 og siglt þaðan til Ítalíu og síðan til Frakklands og komið þar við í mörgum borgum, til Hollands og Þýzkalands og loks komið til Kaupmannahafnar 19. ágúst 1636. Í Kaupmannahöfn dvaldist fólkið til næsta vors og komst síðan heim með kaupskipum þaðan til Íslands, líklega í maí- eða júnímánuði.<br> | ||