„Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 2004/ Um Halkiona“: Munur á milli breytinga

Haftyrðill nefnist ''sökonge'' á dönsku, ''polarkonge'' á norsku, ''alkekung'' á sænsku. Á ensku heitir hann „littleuk eða „auklet“

Eg held, að norðurlandabúar hafi blandað saman þessum ,,kónganöfnum"! Annars vegar er kóngs-heitið í upphafi orðs (kongfisker) í heiti bláþyrils (ísfuglsins) og hinsvegar í enda orðs í heiti haftyrðils (sökonge, o.s.frv.). Heitið Halkýon hafi því færst yfir á haftyrðilinn, sem í lifnaðarháttum minnir um margt á bláþyril. Hér norður í höfum þekktu fæstir bláþyril af raun en höfðu aðeins heyrt eða lesið um þennan kynjafugl.. Hann er eini suðræni fuglinn sem lifir svo norðarlega en þó ekki norðar en í sunnanverðri Svfþjóð og í Danmörku er hann sjaldséður.

Haftyrðillinn, hinn norræni eða íslenski Halkýon, er hánorrænn fugl. A síðustu áratugum hefur haftyrðli fækkað svo mjög á íslandi að hann er nærri því horfinn og er hitnandi veðurfari kennt um. Síðustu pörin urpu í Grímsey. Arið 1981 voru þar aðeins tvö varppör en árin 1997 og 1998 var þar ekkert hreiður. Haftyrðill er stranglega friðaður hér á landi. Haftyrðill er minnstur íslenskra svartfugla, á stærð við stara, 20 -29 cm. á lengd, samanrekinn og kubbslegur, með stutt og kúpt nef, kolsvartur á baki og höfði, bringan drifhvít og fætur steingráir með svartar sundfitjar. Haftyrðill verpir einu eggi á milli steina í urð og í klettaspningum. Undir tungunni er fuglinn með kinnpoka sem hann safnar í æti, svifi og krabbadýrum, og ælir því í ungann.

Kjörsvæði haftyrðilsins er Norður-Ishafið, Thule,

nyrst á Grænlandi, Nóvaja Semlja og Svalbarði og eru þar milljónir fugla. í urðinni, undir fuglabjörg-unum við Thule, er t.d. álitið að verpi um 10 milljónir haftyrðla. I stífri norðanátt hefur fuglinn stundum hrakið hingað til lands og þá hundruðum saman, allt inn á miðhálendi Islands, að Dyngjuíjöllum og Öskju. Þegar haftyrðil rak svo hundruðum skipti og sumir segja í þúsundatali að norðurströnd landsins, ýtti það undir hugmyndir fólks um furðufuglinn Halkýon. En í Islenskum Sjávarháttum segir: „Gamlir menn sögðu gott fiskiár í vœndum þegar mikið sást af haftyrðlum uppi við land. Sú var einnig trú á Vestfjörðum að von vœri á hafís efmargt var um þessa fugla"

Bláþyrill - „Halkýon Suðurlanda" (Alcedo atthis)

Sérstaklega litfagur fugl. Þegar hann steypir sér í vatnið eftir íiski, hefur því verið líkt við glóandi málm sem fellur sjóðandi í vatnið. Á fuglinn bregður stálbláum lit, einnig glitrar á rauðan, hvítan og grænan lit. Bláþyrill (ísfugl, kóngsftskari) er um 16 cm á lengd og með stórt höfuð, nefið er 4 cm. langt og nýtist fuglinum vel til veiða þegar hann steypir sér leiftursnöggt af grein, grípur fisk með neftnu og flýgur síðan með hann á öruggan stað. Bláþyrill hefur því einnig verið nefndur „flug-fiskari."

Það er merkilegt að lesa hin löngu halkionskvæði í safni Sigmundar M. Long, sem benda til þess að á Austurlandi og víðar um landið, hafi verið sagnir af bláþyrli. I öðru erindi Halkionskvæðis eftir Þórarin Matthíasson, sem fyrr er vitnað til, er því lýst hve halkioninn er litfagur og að þetta sé lítill fugl en með „nokkuð langt" nef sem á þá greini-lega við bláþyril en ekki haftyrðil.

I titlings líki oss tjéður er hann tilsýndar fagur rauð grœnn á fjaðrirnar.

og í næsta erindi:

iWefið er bleikt og nokkuð langt en nipurt (=lipurt) þó kunnur við Sikileyjarsjó.

Um hávetur sjer hreiður

út á hafinu býr, þá drjúgust er nótt

en dagur er rír.