„Saga Vestmannaeyja I./ IV. Vestmannaeyjaprestar, 1. hluti“: Munur á milli breytinga
Fara í flakk
Fara í leit
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
| Lína 53: | Lína 53: | ||
Séra Guðmundur Högnason deyði í Kirkjubæ 6. febr. 1795, 82 ára að aldri, og mun hafa verið 52 ár prestur. Hann var sonur séra Högna Bjarnasonar að Ásum í Skaftártungu. Kona hans var [[Guðrún Hallsdóttir að Kirkjubæ|Guðrún Hallsdóttir]], hún deyði í Kirkjubæ 16. des. 1785. Meðal barna þeirra voru [[Árni Guðmundsson á Vilborgarstöðum]], d. 1825, [[Stefán Guðmundsson á Kirkjubæ|Stefán]] bóndi í Kirkjubæ og [[Anna Guðmundsdóttir að Kirkjubæ|Anna]] kona séra Bjarnhéðins. Þeirra dóttir var [[Rakel Bjarnhéðinsdóttir|Rakel]], er átti [[Bjarni Stefánsson á Búastöðum|Bjarna Stefánsson]] á Búastöðum Guðmundssonar, þau systkinabörn.<br> | Séra Guðmundur Högnason deyði í Kirkjubæ 6. febr. 1795, 82 ára að aldri, og mun hafa verið 52 ár prestur. Hann var sonur séra Högna Bjarnasonar að Ásum í Skaftártungu. Kona hans var [[Guðrún Hallsdóttir að Kirkjubæ|Guðrún Hallsdóttir]], hún deyði í Kirkjubæ 16. des. 1785. Meðal barna þeirra voru [[Árni Guðmundsson á Vilborgarstöðum]], d. 1825, [[Stefán Guðmundsson á Kirkjubæ|Stefán]] bóndi í Kirkjubæ og [[Anna Guðmundsdóttir að Kirkjubæ|Anna]] kona séra Bjarnhéðins. Þeirra dóttir var [[Rakel Bjarnhéðinsdóttir|Rakel]], er átti [[Bjarni Stefánsson á Búastöðum|Bjarna Stefánsson]] á Búastöðum Guðmundssonar, þau systkinabörn.<br> | ||
Í ævisögu séra Jóns Steingrímssonar (er Sögufélagið gaf út 1913—16) er getið eyjaprestanna séra Guðmundar í Kirkjubæ og séra Benedikts á Ofanleiti í sambandi við ferð séra Jóns Steingrímssonar út í Vestmannaeyjar 1746 eða 1750. Hafði séra Jón, er þá var skólapiltur í Hólaskóla, farið suður á land til að heimsækja föðurbróður sinn, séra Sigurð Jónsson prófast í Holti undir Eyjafjöllum, og fór í þeirri ferð til eyja. Kom Jón Steingrímsson að Kirkjubæ eftir að hann hafði gengið bæ frá bæ í eyjunum til að selja bækur, er hann hafði meðferðis. Hitti hann séra Guðmund heima og var hann þá drukkinn. Skiptust þeir á bókum og hafði séra Guðmundur nóg af latneskum bókum, sagnaritum og skáldritum, sem hann lét í staðinn fyrir nýjar bækur, er séra Jón hafði á boðstólum. Daginn eftir, er ölvíman var runnin af presti, sá hann sig um hönd og vildi fá bækur sínar aftur, en því var neitað. Segist séra Jóni svo frá um þetta: „Þá nokkur stund líður frá og við erum komnir á flakk, koma prestar báðir ofan á bryggju til vor og með þeim sýslumaður þar, [[Böðvar Jónsson|Böðvar Jónsson]], og höfuðmikill mannfjöldi að heyra og sjá, hvað verða mundi um mig. Sýslumaður hrópar upp Bótólf¹⁰) og segir: „Fyrir mér er andregið, að í þínu tjaldi og undir þínu forsvari sé einn norðlenzkur strákur, sem narrað hafi bækur út af prestinum séra Guðmundi í gær. Er ég hér kominn að láta hann skila þeim aftur eða leggja á hann makleg gjöld.“ Bótólfur verður fyrir svörum og segir sem fyrr, hann fái þau ei, þar rétt kaup séu gerð. Hann vilji heyra nokkrar bevísingar, að ég hafi bækurnar út svikið; prestur hafi verið fullvita og svo framvegis. Ég segi fram söguna rétta, tek bækurnar fram og segi, hvernig verð var sett á hverja, hverju frómlyndi prests eigi mótmælti í neinu, en hann segir sér þó mein og skaða að missa þær. Voru það þó einasta rómverskir sagnameistarar og skáld, en ei prédikunarbækur. Finnst nú góður jöfnuður á bókunum á báðar síður. Segir Bótólfur sök sú skuli lengra komast, ef þeir hætti nú eigi að sléttu. [[Eyja-Brynki|Brynjólfur Brynjólfsson]], Eyja-Brynki, lögsagnari og settur sýslumaður í Vestmannaeyjum, er Böðvar Jónsson deyði 1754, sem var stjúpsonur Bótólfs, hissaði karl upp að standa með mér af öllum kröftum og gera þeim hvað mesta vanvirðu. Var aldrei kært millum sýslumanns og Brynjólfs, svo oft kom til handa á milli þeirra. Presturinn segir meðal annars: „Ég ætla, að drengur þessi viti eitthvað í latínu.“ Sagðist sýslumaður þá fljótt skyldi reyna það. Endaði það svo, að sýslumaður fór halloka í þeim orðaskiptum og hypjaði sig á burtu ásamt klerki, séra Guðmundi, en [[Benedikt Jónsson|séra Benedikt]] varð eftir þar á plássinu, hlæjandi og stökk við fót og veifaði staf sínum í veðrið, því ei veitti af, dátt væri milli prestanna, heyrði ég þó að gott orð lá fólki til beggja, segir séra Jón. Ennfremur segir hann við séra Guðmundur kynntustum og æ betur og betur við og skrifustum oft á í lærdómssökum, en minnustum hvorugir á það forna.“ ¹¹)<br> | Í ævisögu séra Jóns Steingrímssonar (er Sögufélagið gaf út 1913—16) er getið eyjaprestanna séra Guðmundar í Kirkjubæ og séra Benedikts á Ofanleiti í sambandi við ferð séra Jóns Steingrímssonar út í Vestmannaeyjar 1746 eða 1750. Hafði séra Jón, er þá var skólapiltur í Hólaskóla, farið suður á land til að heimsækja föðurbróður sinn, séra Sigurð Jónsson prófast í Holti undir Eyjafjöllum, og fór í þeirri ferð til eyja. Kom Jón Steingrímsson að Kirkjubæ eftir að hann hafði gengið bæ frá bæ í eyjunum til að selja bækur, er hann hafði meðferðis. Hitti hann séra Guðmund heima og var hann þá drukkinn. Skiptust þeir á bókum og hafði séra Guðmundur nóg af latneskum bókum, sagnaritum og skáldritum, sem hann lét í staðinn fyrir nýjar bækur, er séra Jón hafði á boðstólum. Daginn eftir, er ölvíman var runnin af presti, sá hann sig um hönd og vildi fá bækur sínar aftur, en því var neitað. Segist séra Jóni svo frá um þetta: „Þá nokkur stund líður frá og við erum komnir á flakk, koma prestar báðir ofan á bryggju til vor og með þeim sýslumaður þar, [[Böðvar Jónsson|Böðvar Jónsson]], og höfuðmikill mannfjöldi að heyra og sjá, hvað verða mundi um mig. Sýslumaður hrópar upp Bótólf¹⁰) og segir: „Fyrir mér er andregið, að í þínu tjaldi og undir þínu forsvari sé einn norðlenzkur strákur, sem narrað hafi bækur út af prestinum séra Guðmundi í gær. Er ég hér kominn að láta hann skila þeim aftur eða leggja á hann makleg gjöld.“ Bótólfur verður fyrir svörum og segir sem fyrr, hann fái þau ei, þar rétt kaup séu gerð. Hann vilji heyra nokkrar bevísingar, að ég hafi bækurnar út svikið; prestur hafi verið fullvita og svo framvegis. Ég segi fram söguna rétta, tek bækurnar fram og segi, hvernig verð var sett á hverja, hverju frómlyndi prests eigi mótmælti í neinu, en hann segir sér þó mein og skaða að missa þær. Voru það þó einasta rómverskir sagnameistarar og skáld, en ei prédikunarbækur. Finnst nú góður jöfnuður á bókunum á báðar síður. Segir Bótólfur sök sú skuli lengra komast, ef þeir hætti nú eigi að sléttu. [[Eyja-Brynki|Brynjólfur Brynjólfsson]], Eyja-Brynki, lögsagnari og settur sýslumaður í Vestmannaeyjum, er Böðvar Jónsson deyði 1754, sem var stjúpsonur Bótólfs, hissaði karl upp að standa með mér af öllum kröftum og gera þeim hvað mesta vanvirðu. Var aldrei kært millum sýslumanns og Brynjólfs, svo oft kom til handa á milli þeirra. Presturinn segir meðal annars: „Ég ætla, að drengur þessi viti eitthvað í latínu.“ Sagðist sýslumaður þá fljótt skyldi reyna það. Endaði það svo, að sýslumaður fór halloka í þeim orðaskiptum og hypjaði sig á burtu ásamt klerki, séra Guðmundi, en [[Benedikt Jónsson|séra Benedikt]] varð eftir þar á plássinu, hlæjandi og stökk við fót og veifaði staf sínum í veðrið, því ei veitti af, dátt væri milli prestanna, heyrði ég þó að gott orð lá fólki til beggja, segir séra Jón. Ennfremur segir hann við séra Guðmundur kynntustum og æ betur og betur við og skrifustum oft á í lærdómssökum, en minnustum hvorugir á það forna.“ ¹¹)<br> | ||
''[[Bjarnhéðinn Guðmundsson]]'' 1792—1821. Séra Bjarnhéðinn var fæddur 1755, sonur [[Guðmundur Eyjólfsson kóngssmiður|Guðmundar bónda og kóngssmiðs í Þorlaugargerði Eyjólfssonar]] og k.h. [[Þorgerður Einarsdóttir í Þorlaugargerði|Þorgerðar Einarsdóttur]]. Útskrifaður úr Skálholtsskóla 1776, vígður aðstoðarprestur að Kirkjubæ 1778, fékk veitingu 19. nóv. 1791. Var veitingin því skilyrði bundin, að hann annaðist sómasamlega uppgjafaprestinn, tengdaföður sinn, séra Guðmund Högnason, svo að hann þyrfti eigi að leita styrks af fé því, er ætlað var fátækum uppgjafaprestum. Séra Bjarnhéðinn lá lengi í undarlegum veikindum, og hafði hann aðstoðarpresta. Séra Bjarnhéðinn deyði 1821, og hafði verið 43 ár prestur. Dánarbú hans hljóp 800 rd. að frádregnum skuldum, svo að vel mátti hann heita efnum búinn, og hafði hann þó mátt skipta af launum sínum til aðstoðarprestanna. Bróðir séra Bjarnhéðins var [[dr. Einar Guðmundsson]] prestur í Noregi, hinn mikli lærdómsmaður, er fyrstur Íslendinga varði doktorsritgerð við háskóla. Séra Einar þýddi Balles barnalærdómsbók, sem fyrst var prentuð í Leirárgörðum 1796 og síðast 1854, en alls mun hún hafa komið út í 23 útgáfum. Af séra Einari er komin merkileg ætt í Noregi og Svíþjóð, þar á meðal margt lærdómsmanna og háttsettra embættismanna. Annar bróðir séra Bjarnhéðins var [[Sveinn Guðmundsson í Þorlaugargerði| Sveinn]], er bóndi var í Þorlaugargerði eftir föður sinn. Kona séra Bjarnhéðins, Anna Guðmundsdóttir Högnasonar, deyði á [[Búastaðir|Búastöðum]] hjá Rakel dóttur þeirra hjóna, komin yfir nírætt, 17. apríl 1849. Rakel komst ein upp af börnum þeirra prestshjónanna. Var maður hennar Bjarni bóndi Stefánsson á Búastöðum Guðmundssonar bónda sama staðar, eins og áður segir. Bjarni hafði lært garðrækt ytra. Hann lézt 1855 á Tjörnum undir Eyjafjöllum, eignarjörð sinni, en Rakel varð próventukona hjá [[Magnús Jónsson Austmann|Magnúsi Austmann]] stúdent í [[Nýibær|Nýjabæ]] og deyði þar 1856. Þau hjónin höfðu arfleitt hvort annað og fengið til þess konungsstaðfestingu 1831.<br> | ''[[Bjarnhéðinn Guðmundsson]]'' 1792—1821. Séra Bjarnhéðinn var fæddur 1755, sonur [[Guðmundur Eyjólfsson kóngssmiður|Guðmundar bónda og kóngssmiðs í Þorlaugargerði Eyjólfssonar]] og k.h. [[Þorgerður Einarsdóttir í Þorlaugargerði|Þorgerðar Einarsdóttur]]. Útskrifaður úr Skálholtsskóla 1776, vígður aðstoðarprestur að Kirkjubæ 1778, fékk veitingu 19. nóv. 1791. Var veitingin því skilyrði bundin, að hann annaðist sómasamlega uppgjafaprestinn, tengdaföður sinn, séra Guðmund Högnason, svo að hann þyrfti eigi að leita styrks af fé því, er ætlað var fátækum uppgjafaprestum. Séra Bjarnhéðinn lá lengi í undarlegum veikindum, og hafði hann aðstoðarpresta. Séra Bjarnhéðinn deyði 1821, og hafði verið 43 ár prestur. Dánarbú hans hljóp 800 rd. að frádregnum skuldum, svo að vel mátti hann heita efnum búinn, og hafði hann þó mátt skipta af launum sínum til aðstoðarprestanna. Bróðir séra Bjarnhéðins var [[dr. Einar Guðmundsson]] prestur í Noregi, hinn mikli lærdómsmaður, er fyrstur Íslendinga varði doktorsritgerð við háskóla. Séra Einar þýddi Balles barnalærdómsbók, sem fyrst var prentuð í Leirárgörðum 1796 og síðast 1854, en alls mun hún hafa komið út í 23 útgáfum. Af séra Einari er komin merkileg ætt í Noregi og Svíþjóð, þar á meðal margt lærdómsmanna og háttsettra embættismanna. Annar bróðir séra Bjarnhéðins var [[Sveinn Guðmundsson í Þorlaugargerði| Sveinn]], er bóndi var í Þorlaugargerði eftir föður sinn. Kona séra Bjarnhéðins, [[Anna Guðmundsdóttir á Kirkjubæ|Anna Guðmundsdóttir]] [[Guðmundur Högnason|Högnasonar]], deyði á [[Búastaðir|Búastöðum]] hjá [[Rakel Bjarnhéðinsdóttir|Rakel]] dóttur þeirra hjóna, komin yfir nírætt, 17. apríl 1849. Rakel komst ein upp af börnum þeirra prestshjónanna. Var maður hennar [[Bjarni Stefánsson á Búastöðum|Bjarni bóndi Stefánsson]] á Búastöðum [[Stefán Guðmundsson|Guðmundssonar]] bónda sama staðar, eins og áður segir. Bjarni hafði lært garðrækt ytra. Hann lézt 1855 á Tjörnum undir Eyjafjöllum, eignarjörð sinni, en Rakel varð próventukona hjá [[Magnús Jónsson Austmann|Magnúsi Austmann]] stúdent í [[Nýibær|Nýjabæ]] og deyði þar 1856. Þau hjónin höfðu arfleitt hvort annað og fengið til þess konungsstaðfestingu 1831.<br> | ||
''[[Högni Stefánsson]]''. Vígðist aðstoðarprestur til séra Bjarnhéðins 4. okt. 1807 og fluttist út í eyjar næsta vor. Þjónaði sem aðstoðarprestur hjá séra Bjarnhéðni, unz honum voru veittir Hrepphólar 1817. Til er í handriti mjög harðorð og gagnorð áminningarræða, er séra Högni hélt í Landakirkju yfir tveim formönnum fyrir helgidagaróðra og ofdirfskufulla sjósókn.<br> | ''[[Högni Stefánsson]]''. Vígðist aðstoðarprestur til séra Bjarnhéðins 4. okt. 1807 og fluttist út í eyjar næsta vor. Þjónaði sem aðstoðarprestur hjá séra Bjarnhéðni, unz honum voru veittir Hrepphólar 1817. Til er í handriti mjög harðorð og gagnorð áminningarræða, er séra Högni hélt í Landakirkju yfir tveim formönnum fyrir helgidagaróðra og ofdirfskufulla sjósókn.<br> | ||
[[Stefán Stefánsson (prestur)|''Stefán Stefánsson'']]. Hann vígðist aðstoðarprestur til séra Bjarnhéðins eftir séra Högna, og þjónaði sem aðstoðarprestur þar til séra Bjarnhéðinn dó 1821. Séra Stefán ílentist samt ekki í Kirkjubæ, en varð prestur í Sólheimaþingum í Mýrdal.<br> | [[Stefán Stefánsson (prestur)|''Stefán Stefánsson'']]. Hann vígðist aðstoðarprestur til séra Bjarnhéðins eftir séra Högna, og þjónaði sem aðstoðarprestur þar til séra Bjarnhéðinn dó 1821. Séra Stefán ílentist samt ekki í Kirkjubæ, en varð prestur í Sólheimaþingum í Mýrdal.<br> | ||