„Blik 1969/Úr sögu sjávarútvegsins“: Munur á milli breytinga

Af langri reynzlu veit ég, að margir lesendur Bliks hafa ánægju af að lesa og hugleiða með mér ýmis atriði sögulegs efnis.  <br>

Nú langar mig til að hugleiða með lesendum Bliks ýmsa kafli úr sögu íslenzka sjávarútvegsins og birta svo að lokum grein um útgerð frá  

Kaflar þessir, sem fjalla um atriði úr sögu sjávarútvegsins, verða hér 10 alls og greina fyrirsagnirnar efni þeirra að miklu leyti.

Svo hefur jafnan verið talið, að í lok Landnámsaldar (930) eða um það bil 60 árum eftir að landið tók að byggjast, hafi um 25 þúsundir manna búið í landinu. Þess var naumast að vænta, að allur þessi mannfjöldi gæti frá fyrstu tíð framfleytt sér og sínum á landbúnaði  

einvörðungu á gjörsamlega óyrktu landi. Bar þar margt til. <br>

landareignum Borgar og útjörðum bóndans þar. Meginið af mat þessum var etið vindþurrkað og fiskurinn hertur og barinn. <br>

Mikil líkindi eru til þess, að Íslendingar á Landnámsöld hafi nærzt á mjólkurmat af skornum skammti sökum skorts á ræktuðu landi. Þess er heldur hvergi getið, að Skallagrímur bóndi hafi kunnað þá list „að bera skarn á hóla“ eins og Njáll bóndi á Bergþórshvoli 110—130 árum síðar. <br>

eggver, og þá voru gnóg föng þau öll, svo rekavið að láta að sér flytja. Hvalkomur voru þá og miklar og skjóta mátti sem vildi. Allt var þar þá kyrrt í veiðistöð, er það var óvant manni. It þriðja bú átti hann við sjóinn á vestan verðum Mýrum. Var þar enn betur komið að sitja fyrir rekum, og þar lét hann hafa sæði og kalla að Ökrum. Eyjar lágu þar úti fyrir, er hvalur fannst í, og kölluðu þeir Hvalseyjar. <br>

Já, svona var þetta hjá frumbýlingnum á Borg, Skallagrími bónda Kveldúlfssyni. Með svipuðum hætti hefur lífsbaráttan verið háð um allt landið á fyrstu áratugum búsetunnar í landinu. Landbúnaðurinn hefur naumast verið undirstaða atvinnulífsins á Íslandi fyrr en um og eftir lok Landnámsaldar (930). <br>

Þar sem ekki varð náð til sjávar til fiskveiða, seladráps eða hvalfanga, svo sem í fjallasveitum eða uppsveitum, þá hafa menn lagt sig því meir eftir veiði í ám og vötnum.

Ekki var hin hafnlausa og hættulega sandströnd Suður-Íslands girnileg til útróðra, þó að þaðan muni snemma hafa hafizt sjósókn. Matfangaskortur hefur auðvitað átt sinn ríkasta þátt í því. Og bændur þar um allar sveitir sáu brátt sitt óvænna um fæðuöflunina úr sjónum nema vinna saman, láta hönd styðja hönd, leggja afl við afl í lífsbaráttunni upp á líf og dauða. <br>

Ekki var langt liðið á Landnámsöld, er bændur á sunnanverðu landinu, í suðursveitum landsins, uppgötvuðu litla hafnarvoginn í  

„ ... Þær liggja fyrir Eyjasandi, og áður var þar veiðistöð og engra manna veturseta ...“ ''Áður'' þýðir hér tíminn fyrir 930, þ.e. Landnámsöldin, því að Herjólfur Bárðarson mun ekki hafa byggt sér bæ í Eyjum fyrr en við lok þess tímabils, sem venjulega er kallað Landnámsöld í sögu þjóðarinnar.

Þannig byggði þá íslenzka frumþjóðfélagið afkomu sína að mjög miklu leyti á veiðiskap fyrstu áratugina, meðan það var að myndast og mótast. <br>

Með auknum sauðfjárfjölda landsmanna og annarri kvikfjárrækt breyttist íslenzka  

Á landbúnaðaröldinni var hinn litli og fábreytti útflutningur þjóðarinnar svo að segja einvörðungu landbúnaðarvörur, svo sem ull, vaðmál, skinn og húðir. Prjónles var þá ekki til, því að prjóniðjan var þá ekki „fundin upp“. Prjónlesið varð því seinna útflutningsvara íslenzku þjóðarinnar, svo sem peysur, sokkar, vettlingar o.s.frv.

Ýmsir mætir fræðimenn okkar, svo sem Dr. Þorkell Jóhannesson, telja aðdragandann að gjörbreytingunni í atvinnuháttum þjóðarinnar verða á 14. öldinni. Þá breyttist  

íslenzka þjóðfélagið smám saman úr einlitu eða einhæfu landbúnaðarþjóðfélagi í sjávarútvegs- eða fiskveiðaþjóðfélag, — öðrum þræði að minnsta kosti. Fiskveiðar verða þá annar meginþáttur atvinnulífsins og annar aðalhyrningarsteinn afkomunnar eða þjóðarbúsins. <br>

Freista vil ég þess að skýra það í sem fæstum orðum.

„Mikil er náttúran í Eyjum, sagði frúin, hugtekin og heillandi. Það hafði hún séð með eigin augum, er hún leit á landslagið í kring um sig. Og líklega hefur hún reynt þetta sjálf í sérlegri merkingu, blessuð eiginkonan. <br>

Og mikil er „náttúran“ í hafinu kring um Eyjarnar, þegar líður fram á útmánuðina. Þá er mér ríkust í huga náttúra „þess gula“, þegar hann flykkist „heim að landi ísa“

Svo sem kunnugt er, áttu Norðmenn og eiga víðáttumikla skóga, sem gáfu þeim ríkulega timbur eða efnivið í skip og báta. Fyrir okkar landnámstíð voru  

báta- og skipasmíðar í Noregi komnar á hátt stig og ekki veigalítill þáttur í atvinnulífinu þar. Þegar á miðaldir leið, höfðu þeir lært að smíða þilfarsskútur, sem bæði voru notaðar til fiskveiða og flutninga. <br>

Útlendur maður, sem var á ferð í Björgvin um árið 1200, lét á sínum tíma í ljós hrifningu sína yfir athafna- og verzlunarlífinu í borginni. — Hér eru miklar birgðir af öllu, segir hann, — skreiðarbirgðir svo miklar, að hann kveðst engan mælikvarða eiga á það. Í Björgvin er látlaus umferð skipa, segir hann, og menn komnir alls staðar að, frá Íslandi, Grænlandi, Englandi og Þýzkalandi. Þarna hitti hann Dani og Svía og Gotlendinga o.fl. þjóða menn. Í Björgvin fæst hunang í ríkum mæli, segir hann, hveiti, góð klæði, silfur o.fl. „Hér er nóg af öllu.“ Þannig endar þessi útlendi Björgvinjargestur skrif sín um dýrðina í stærstu verzlunarborg Norðurlanda á þessu tímaskeiði. (Sjá Noregskonungasögu Dr. Asbj. Överås). <br>

Inn í Voginn í Björgvin og að löngu bryggjunni þar komu norsku skreiðarskúturnar í tugatali fermdar hinum dýra farmi, sem svo var seldur og honum dreift suður um alla Erópu, til Þýzkalands, Frakklands, Eystrasaltslandanna, og Englands. Þarna myndaðist í skreiðarverzluninni einhver harðvítugasta samkeppni, sem sögur fara af í verzlunarsögu allrar Evrópu. Hún átti sér fyrst og fremst stað milli enskra kaupsýslumanna og kaupmanna Hansasambandsins þýzka. Það eru engar ýkjur, þó að fullyrt sé, að keppinautarnir hafi borizt svo að segja á banaspjót í þeirri  

verzlunarsamkeppni. Og það gerðu þeir síðar hér á landi. <br>

Á öndverðri 14. öld höfðu þýzku Hansakaupmennirnir borið algjöran sigur úr býtum í samkeppninni um skreiðina. Englendingarnir urðu að hörfa frá Björgvin til annarra „skreiðarstöðva“, svo sem til Íslands. Einnig þar reyndu  

Áhrif þessarar gífurlegu og harðvítugu samkeppni um skreiðina og aðra verzlun yfirleitt, olli tímamótum í íslenzku þjóðlífi. Nýtt tímabil atvinnusögu okkar gekk í garð, sjávarútvegstímabilið. <br>

Samkeppnin um skreiðina olli geipilegri verðhækkun á henni. <br>

Meðan umboðsmenn konungsvaldsins létu viðskipti Íslendinga og erlendu kaupmannanna afskiptalaus, fór yfirleitt vel á með landsmönnum og erlendu kaupsýslumönnunum, því að báðir aðilar sáu sér hag í viðskiptunum. Fyrir 1400 voru afskipti valdsmannanna af viðskiptum landsmanna við útlendingana lítil eða engin, svona á frumstigi. Þess vegna eru miklar líkur til þess, að óspektirnar í Vestmannaeyjum 1397 hafi verið á milli þýzkra kaupmanna annars vegar og enskra hins vegar. Þar mun þá hafa verið rifizt og ribbaldazt um skreið Eyjaskeggja. <br>

Ef við gætum miðað þetta tímabil Íslandssögunnar, sjávarútvegstímabilið, við eitthvert sérstakt ártal, yrði það helzt árið 1413. Þá gerðist atburður í Vestmannaeyjum, sem markaði spor í atvinnusöguna í heild og þjóðhagssöguna. <br>

Í Nýja annál segir svo við árið 1413: <br>