„Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1985/ Á síldveiðum sumarið 1937“: Munur á milli breytinga

Þá kom hin stóra stund. Bassinn hafði komið auga á eitthvað í fjarlægð eitthvað sem honum þótti þess vert að athuga nánar. Skipun um að setja á ferð og snúa báti yfir til stjórnborða var hlýtt og stefnan tekin á blettinn sem til sást og reyndist vera vaðandi síldartorfa. Lagurfoss öslaði áfram með nótabátana utan á síðunni. Þegar stutt var eftir að síldartorfunni var dregið mjög úr ferð bátsins. Þá kom kallið: „Klárir í bátana.“ Ákveðinn fjöldi af áhöfninni. sem hlýddi kallinu, hljóp um borð í nótabátana, sem voru leystir frá Lagarfossi. Benoný var í skut á öðrum nótabátnum og tók ár sér í hönd og fyrirskipaði að róa áfram. Í fyrstu var nótabátunum róið samtengdum, súð við súð, á fjórar árar, tveim á ytraborði hvors nótabáts. Þegar nótabátarnir höfðu verið leystir og skildir að og farið var að róa hring um síldartorfuna var einnig róið á „stúdenta¬borðið“, og þá samtals með átta árum á báðum bátum. Bassinn var nú aðmírállinn á sínum flota, og skipunum hans var hlýtt og þær framkvæmdar svo sem í sjóorrustu væri.<br>

Það hafði ekki verið róið lengi á þrælaborðum þegar bassinn skipaði að sleppa og ýta í sundur og róa áfram. Skipað var að byrja að kasta nótinni, en það var gert á þann hátt að nótin var undin út með handsnúnu spili, út yfir borðstokkinn, í hafið. Báðum nótabátum var síðan róið í hring um síldartorfuna og nótin undin út úr báðum bátum. Þegar hringnum hafði verið lokað og nótahátarnir tengdir saman á framstefnunum var samdráttarlínan í botni nótar (snurpulinan) hífð inn með eins miklum hraða og tök voru á í þeim tilgangi að lúka nótinni í botninn, og að reyna með því að halda veiðinni í nótinni. Þegar nótinni hafði verið lokað var farið að toga með höndum inn í nótabátana, þurrka uppi sem kallað var. Það verk gekk vel, en því miður urðum við ekki fengsælir að þessu nótarkastinu, engin veiði var í nótinni. En nótinni var komið fyrir aftur í nótabátunum, tilbúinni fyrir næsta kast. Þegar nótinni var kastað var klukkan 12:30 19. júní 1937, og var þetta í fyrsta sinni sem Benoný stjórnaði kasti á síldarnót sem síldarbassi.<br>

Sama dag kl. 18:30 sáu vaktmenn í bassaskýlinu vaðandi síldartorfu og var þá þegar keyrt að henni. Bassinn kallaði í bátana sem þá voru leystir úr togtaumum og þeim síðan róið að síldartorfunni. Bassaskipan; bátar aðskildir, bátunum róið áfram, síldarnótin undin út yfir borðstokkana. Bassinn fyrirskipaði neðansjávarárás á hina glitrandi síldartorfu. Benoný stóð í skuti, hlaðinn orku og mætti aflamannsins, og hélt með styrkri hendi um erðið sem hann notaði við stjórn þessarar veiðiárásar, árásar sem gaf góðan síldarfeng, 250 tunnur.<br>

Þannig leið fyrsti veiðidagurinn, en veiðidagarnir urðu fleiri. Aflann sem fékkst var farið með til Siglufjarðar eða Raufarhafnar. eftir því hvar veiðisvæðið var hverju sinni. Þá kom og fyrir að ekki voru veðurskilyrði til veiða. Þá var farið í landvar eða til hafnar. Eitt sinn var farið í landvar austan við Grímsey. Farið var í land í eynni, austanvert á henni. Það varð að klífa allháan hamravegg við landgönguna. Einn skipsfélaga okkar hafði með sér í land gott dragspil sem hann notaði til að skemmta eyjarskeggjum með á meðan við dvöldumst í Grímsey, í nálægð við norðurheimskautsbauginn.<br>

Dagarnir liðu og stundaðar voru veiðar og mikið ferðast utan við ströndina, frá Húnaflóa og austur að Langanesi og suður á Bakkaflóa. Hafnir heimsóttar til að losa þar afla eða leita skjóls þegar veður voru válynd og sjór úfinn. Einnig fórum við í land á Skálum á Langanesi. Þar hafði Benený, ásamt nokkrum Eyjamönnum, stundað útræði tíu árum áður, verið formaður á árabát og mjög fengsæll. Á Skálum var hann öllum aðstæðum vel kunnur. Enda kom það sér vel í brimlendingunni við Skála. Benoný þekkti vel til bölvaldsins við vorina, „Hnallsins“. enda skilaði hann öllu heilu upp á malarkambinn, áhöfn og báti. Þegar Benoný hafði viðlegu hér og stundaði veiðiskap voru allmargir íbúar á Skálum. Aðkomumenn, innlendir og erlendir, stunduðu útræði frá Skálum yfir sumarmánuðina. Á Skálum voru þá um þrjú hundruð manns og höfðu góð híbýli og sæmilegt lífsviðurværi. Við landgöngu okkar að Skálum var lítil reisn yfir Skálabyggðinni. Útlitið var einsog eftir loftárás, ekkert heilt hús uppistandandi, aðeins rústir og rúnar kofatóftir. Þar var ekkert að sjá sem minnti á afköst og framkvæmdir dugmikilla vinnandi handa, sjómanna og búaliðs, sem áður höfðu erjar hér við ströng lífsskilyrði. Aðeins eftir sviðin auðn.<br>

Eftir alllanga dvöl á Langanesi var aftur ýtt á flot og farið um borð í bátana. Þar voru snæddar velþegnar krásir, framreiddar af bryta okkar.<br>

(Dagbók 22/7-37). Þennan dag höfum við lokið okkar fertugasta nótarkasti. Veður var fremur óhagstætt, suðvestan kaldi og rigningarsúld. Í fertugasta kastinu fengust 160 tunnur síldar sem fóru í saltverkun á Siglufirði. Í þessum fjörutíu köstum okkar höfum við fengið afla í tuttugu og þrem köstum, en þrettán köst voru án árangurs.<br>

Kl.15. Við erum á leið út frá Siglufirði eftir að hafa losað afla. Haldið er vestur með landi til veiða. Bogi situr með embættismannasvip við glymkassann, að hlusta á spjall og skvaldur um veiðar og veiðihorfur. Kokknum er að renna reiðin og er að komast á bylgju hins mælta máls. Klukkan 17:20 erum við staddir út á Haganesvíkinni. Þá er kallað í bátana, kastað á síldartorfu og hún veidd. Síðan eru tekin þrjú köst með árangri, báðir bátar voru drekkhlaðnir. Lagt var af stað og haldið til Siglufjarðar, lognsléttur sjór. Komum í höfn á Siglufirði um miðnótt.<br>

(Dagbók 3/8-37). Veðrið lognsléttur sjór.Við erum úti á Grímseyjarsundi. Kl. 10:30 er kallað í bátana. Það náðist sem á var kastað. Afli háfaður um borð í Frigg. Kl. 12 var farið í bátana og kastað. en án árangurs. Í tvö skipti hefur verið kastað lausu og róið að torfunni en ekki kastað þar sem síldin hvarf í hafið um leið og komið var nálægt síldartorfunum. Áfra haldið, enn kastað á síldartorfu sem veiddist og var háfuð um borð í Frigg og lestarrými hennar fyllt. Við höfum keyrt upp að landinu og vorum úti af Haganesvíkinni. Komin var suðvestan gola. Hrönn tók stórt kast rétt fyrir framan Lagarfoss. Kl. 20 sást síldartorfa, kallað í bátana, leyst og róið að síldartorfunni og kastað. Þar kom okkar stóra kast. Er verið var að snurpa (loka nótinni) lagði síldin báða nótarvængina í kaf og óð einnig út yfir vængi og „bússið“ nótarinnar. Þegar nótinni hafði verið lokað í botninn var farið að þurrka uppi (nótarnetið halað með höndum inn í bátana). Allt gekk stórslysalaust til að byrja með þar til við  

áttum eftir um tvo hringi. Þá fór heldur betur að totta í. Við gengum á milli bátanna til skiptis og reyndum að tosa nótarnetinu inn í bátana, og það mjakaðist smátt og smátt. Nótin var nú bundin upp á Lagarfoss án þess þó að vera búnir að þurrka hana nægjanlega uppi. Það varð að gefa eftir og slaka út af nótinni þar sem síldin lagðist í nótarnetið af miklum þunga svo að allt ætlaði í kaf að keyra. Í sama mund skeði óhappið, ef óhapp skyldi kalla, en ekki happ. Nótin rifnaði frá blýteini á sex faðma löngum kafla. Sökum þessa misstum við mikið af síld út úr nótinni. Einnig óð mikið af síld út yfir flotteina. Allt fór þó betur en á horfðist í fyrstu. Við náðum nótinni upp aftur, gátum háfað í Frigg sem hún flaut með og í hana komst. Síðan var háfað upp á Lagarfoss eins miklu af síld og hann gat borið. Þá voru eftir í nótinni 400 mál síldar sem var hent í hafið þar sem enginn var nálægur til viðtöku.<br>

(Dagbók 15/8-37). Raufarhöfn. Eftir væran svefn vöknuðu hinir þreyttu, ef til vill til að fá sér líkamlega hressingu, eða þá hitt að það var kominn sunnudagur, og þeir komnir í andlegt skap. Í dag er ágætisveður. sunnan gola, léttskýjað og heitt í veðri. Enginn landaði síld fyrri hluta dagsins. Kl. 16 var byrjað að losa úr Frigg. Fyrir voru nokkur skip, flest með fullfermi. Um kvöldið var losað úr Lagarfossi. Að lokinni losun voru bátarnir þrifnir og tekin var olía, vatn og vistarforði. Landað var 542 málum síldar.<br>

Á laugardagskvöldið fórum við nokkrir af áhöfninni til prófastsins séra Páls, sóknarprests á Raufarhöfn, í þeim tilgangi að fá að skoða Raufarhafnarkirkju. Prestur varð vel við bón okkar og kom með okkur til kirkjunnar. Kirkjan var byggð árið 1930. Frá grunni að turnstoppi er kirkjan byggð úr samanlímdri möl og sandi að utan, en innan veggja er hún klædd með viði, sverir burðarásar og styrktar tréstoðir. Fyrstur gekk prófasturinn um dyr guðshússins og við fylgdum honum eftir, í andlegum hugleiðingum og hlýddum á frásögn prófastsins og útskýringar. Það er eitt, sem er við Raufarhafnarkirkju, að hún er notuð sem innsiglingarmerki við Raufarhöfn. Þegar myrkur fellur á er tendrað ljós í einum glugga kirkjunnar, ljós sem leiðbeinir á hina réttu leið andlega og veraldlega. Vitavörðurinn, prófasturinn, tendrar ljósið og sendir það frá kirkju sinni sjófarendum til öryggis og leiðbeiningar við að halda stefnu sinni. Í orðsins fyllstu merkingu er prófasturinn sannur boðandi og lýsandi vitavörður.<br>

(Dagbók 31 /8-37). Siglufjörður. Veður er gott fyrri hluta dags, en er á daginn leið fór vindur vaxandi af austsuðaustan með rigningu. Við vorum árrisulir og fyrsta verk okkar þennan dag var að yfirhala síldarnótina, og var rösklega til verka gengið, enda þótt sumir væru „ringir í höddinu“. Dagurinn var mjög viðburðasnauður, var okkur eins konar óhelgur hvíldardagur. Þó var farið af og til í gönguferðir í bæinn, milli þess sem legið var í hvílum, lesið, sofið og dreymt um óorðna atburði. Samt var heilsufar áhafnar betra þennan dag en hinn liðna, þar sem hinn sóttnæmi Svartidauði var genginn yfir og andlegar og líkamlegar áverkanir nær útdauðar.<br>

Veður norðaustan kaldi og rigning. Það fór að heyrast að nú væru að koma veiðilok. Flestum þótti það til bóta. Kl. 12 kom lokaákvörðunin um að slíðra skyldi síldarveiðivopnin, veiðum hætt. Farið var að hala síldarnótina um borð í Frigg og að því loknu var farið með nótabátana og þeir settir í naustið.<br>

Þá skeði það að um borð til okkar komu fjórir borðalagðir þjónar réttvísinnar og gerðu ítarlega þjófaleit. Sú eftirgrennslan bar ekki árangur, enda ekki von þar sem allir í áhöfninni breyta daglega eftir boðum og áminningum boðorðanna tíu, enginn þeirra hafði ásælst eignir nábúans. Það sem þjónar réttlætisins voru að leita eftir voru kvennærföt sem flæktust með er ónefndir gestir í svefnskála mætra meyja felldu hurð að stöfum eftir næturdvöl, að lokinni framkvæmd á sviði samningsbundinna viðskipta.<br>

Áfram var unnið að undirbúningi ferðar og haldið afstað til Akureyrar um kl, 15:30. 7. september 1937 var síldveiðunum lokið. Alls höfum við þá kastað síldarnótinni hundrað þrjátíu og fimm sinnum, þar af áttatíu og fimm sinnum með árangri, en fimmtíu og fimm sinnum án árangurs. Veiðisvæðið hafði verið úti fyrir Norðurlandi, austur við Langanes og fyrir sunnan Langanesið. Sem sagt á veiðisvæðinu öllu voru fjörutíu og níu sérnöfn.<br>

(Dagbók 9/9-37). Akureyri. Veður stillt, heiðríkt og hiti. Frá Akureyri var lagt af stað kl. 6 og haldið til Hjalteyrar til að sækja bátsseglin sem höfðu verið þar í geymslu. Dvölin á Hjalteyri var stutt. Við brottför frá Hjalteyri var næsti viðkomustaður áætlaður Ólafsfjörður. Stýrimaðurinn var í „hólnum“ og stjórnaði ferð og stefnum. Þegar komið var út að Hrísey uppgötvaðist að einn af áhöfninni var ekki um borð. Var því snúið við til Hjalteyrar. Þegar til Hjalteyrar kom sást sá týndi standa á bryggjusporðinum á sínum röku postulum.<br>

Frá Hjalteyri var farið til Ólafsfjarðar til að sækja einn okkar manna. Er við komum þangað var ekki hægt sökum sjávarágangs að leggja Lagarfossi að bryggjunni. Varð því að flytja þá, sem þangað var verið að sækja um borð í Lagarfoss, í léttbáti.<br>

Frá Ólafsfirði var haldið til Siglufjarðar. Þegar þangað kom lá þar Frigg tilbúin til heimferðar. Hafist var handa við að gera allt klárt til heimferðar. Það dróst á langinn. Síðla kvölds var svo Siglufjörður kvaddur í samfloti við Frigg og siglt af stað til heimahafnar, þó með áætlaðri viðkomu í höfuðborginni. Veður var suðvestan gola, sléttur sjór, léttskýjað og náttmyrkur.<br>

(Dagbók 11/9-37). Við Öndverðarnes.

Áfram hafði verið siglt, veður fór versnandi. Við vorum komnir suður fyrir Öndverðarnesið kl. 7 er sú ákvörðun var tekin að snúa við og leita í var upp að Nesinu. Þegar við nálguðumst land voru þar fyrir nokkrir bátar og biðu betra ferðaveðurs. Lagst var fyrir akkeri, en akkerið hélt ekki, bátinn rak. Var því híft upp aftur, bætt keðju við legufærið, keyrt nær landi og akkerið látið falla. Allmikla öldu lagði inn með strandlengjunni. Um kl. 14 var akkerið híft upp og lagt af stað til Reykjavíkur. Suðaustan þungur sjór.<br> (Dagbók I 2/9-37). Út af miðjum Faxaflóa. Áfram haldið til Reykjavíkur. Leiðindaveður, rigning, suðaustan stormbræla, mikill sjór. Kl. 4 komum við til Reykjavíkur. Stuttu eftir að við vorum lagstir að bryggju fór kokkurinn að elda og matreiða af fiski þeim sem hafði verið dreginn með handfæri þegar við lágum upp við Öndverðarnesið í vari. Þessi matreiðsla kokksins var vel þegin þar sem ferðaveðrið hafði verið okkur afar óhagstætt, og ekki verið aðstæður til að framreiða veislukosti og bera á borð. Dvalist var í Reykjavík dag allan, og verslunarstaðir hennar heimsóttir þar sem talentum var víxlað fyrir aIIs kyns varning. Þá var og knúið á hurðir þar sem mjöðurinn var falur með fljótandi örvandi bætiefnum fyrir hið vannærða sálarblóm. Síðla kvölds voru hofsalir hinna ljúfu fljóða og manna heimsóttir, hlustað á unaðstóna sem framkallaðir voru með áslætti á slaghörpu, lúðrablæstri, sundur og samandregnum dragspilum og með ferlegum áslætti á hljómdiska og trommur. En áður en dagur var risinn höfðu allar hvílur í Frigg og Lagarfossi endurheimt sína og geymdi þá í svefnböndum.<br>

(Dagbók 14/9-37). Reykjavík, veður gott, logn og alskýjað. Flestir skipsfélagar eru á rápi í landi til að ganga frá sínum málum áður en lagt verður í ferðina heim um kvöldið. Er einn skipverjinn kom um borð síðla dags tilkynnti hann okkur að sín áætlan væri sú að vera ekki lengur einn á langferð um lífsins haf, láta ekki lengur reka á rá og reiða né leggja gnoð sinni fyrir vind til drifs. Hann hefði þann 14. september skotið amors ör af sínum boga á eina af fósturlands vors fögru freyju og örin numið í hjartanu. Hann hefði fangað hana og hann mundi binda hana með hjónabandi til trausts og halds á ölduföldum á lífstíðarröstinni. Þeim heitbundnu var árnað heilla og velgengi.<br>

(Dagbók 15/9-37). Erum á leið til Vestmannaeyja. Veður norðan andvari, sléttur sjór. Það hefur verið áfram haldið. Hljóðlátt er um borð, aðeins hávaði í sextíu og fimm hestafla Scandia vél, vél sem nýtir mátt hinna hvítu kola og breytir í orku sem nú knýr Lagarfoss áfram gegn mótstöðu, tregðu lofts og sjávar. Við erum komnir austur fyrir Þrídranga. Gæfugnoðin líður áfram í norðanandvaranum, létt á bárunni. hvítþvegin og fáguð, líkt og skautiklædd hefðarfrú sé á ferðalagi, nýkomin úr hársnyrtingu. Að siglutréhúni blaktir fagur, stílhreinn íslenski fáninn. Það er komið að leiðarlokum. Við nálgumst litfagra safíra sem rísa upp úr hafinu. Við siglum nú inn í friðsæla höfn, meðfram Bóndahausi - Hákollum, sem eru miklar háreistar hafnardyraburstir þínar, yndislega eyjan mín.<br>

<div style="text-align: right; direction: ltr; margin-left: 1em;">'''Jón Í. Sigurðsson.'''</div><br>