„Blik 1978/„Í hneykslanlegri sambúð“, II. hluti“: Munur á milli breytinga

<big>[[Guðmundur Ögmundsson|Guðmundur]] bóndasonur frá Auraseli dvaldist á ýmsum heimilum í Vestmannaeyjum. Hann var eftirsóttur starfsmaður og gat valið úr dvalarstöðum, ekki sízt sökum þess hve hann var mikill smiður og lundléttur atorkumaður til allra starfa. Hann var t.d. vinnumaður hjá prestshjónunum að [[Ofanleiti]], séra [[Brynjólfur Jónsson|Brynjólfi Jónssyni]] og maddömu [[Ragnheiður Jónsdóttir á Ofanleiti|Ragnheiði Jónsdóttur]], á árunum 1863-1865. Þá var hann einnig vinnumaður hjá sýslumannshjónunum í [[Nöjsomhed]], honum [[Bjarni Einar Magnússon|Bjarna E. Magnússyni]] sýslumanni og frú [[Solveig Hildur Thorarensen|Solveigu Hildi Thorarensen]].<br>

Guðmundur vinnumaður og smiður Ögmundsson  og  [[Margét Halldórsdóttir á Oddsstöðum|Margrét Halldórsdóttir]] ekkja frá [[Oddstaðir|Oddstöðum]] þekktu hvort til annars frá dvöl þeirra í Landeyjunum og fleiri sveitum Rangárvallasýslu. Þau drógust síðan hvort að öðru í fásinninu og einangruninni þarna á „hala veraldar,“ eins og sumir orðuðu það. Og Guðmundur vinnumaður reyndist sem fyrr frekur til fjörsins og frískur til athafnanna. — Í húmi haustsins 1868 gerði hann ekkjunni frá Oddstöðum barn, sem fæddist 16. ágúst 1869. Þetta óhapp þeirra hjúanna vakti nokkurt umtal manna á milli í hinni fámennu byggð, þegar Margrét var farin að þykkna undir belti. Og allir virtust vita föðurinn að barni hennar. Það var hið fimmta barnið hennar, sem hún fæddi í Eyjum síðan hún flutti þangað 21 árs að aldri. Og fjögur þeirra hafði hún fætt í löglegu kirkjulegu hjónabandi. Þetta leyfi ég mér að minna á, því að prestur virðist hafa gleymt því, þegar hann skráði þetta barn inn í kirkjubókina af gremju yfir þessum óskilgetnu börnum, sem ávallt öðru hvoru skutu fram kollinum þrátt fyrir tíðar kirkjugöngur og strangar predikanir um skírlífi, og svo aðvaranir um ýmiskonar ástarbrall og hneykslanlega sambúð karla og kvenna, sem varðaði við lög hins kristilega, íslenzka þjóðfélags, — siðgæðislög, staðfest af sjálfum kónginum úti í henni Kaupmannahöfn.<br>

Gjarnan vildu þau rugla saman reytum sínum, Guðmundur og Margrét sem engar voru þó raunverulega, og hefja búskap. Þó hafði hann engan áhuga á hjónabandi. Hann bar enn kala í brjósti til kirkjunnar þjóns og stofnunarinnar, sem á sínum tíma krafðist þess, að hann gengist við faðerninu hjá vinnukonunni á Bryggjum. — En hvar var húsaskjól að fá? — Eftir snatt og snudd, japl og fuður út og suður aumkaðist blessuð gamla konan hún [[Arndís Jónsdóttir í Kastala|Arndís Jónsdóttir]], ekkjan í tómthúsinu [[Kastali|Kastala]], yfir þau og veitti þeim húsaskjól, þó að hún byggi yfir miklu minna húsrúmi en hjartarúmi, því að vistarverur hennar voru í allra knappasta lagi fyrir hana eina hvað þá hjónaleysi með barn. [[Kastali]] var eitthvert minnsta tómthúsið í allri Vestmannaeyjabyggð.<br>

Presturinn skírði óskilgetna barnið þeirra Guðmundar og Margrétar og gleymdi ekki að geta þess í kirkjubók, að það væri óskilgetið, — komið undir í hneykslanlegu samlífi. Barn þetta var sveinbarn og hlaut nafnið [[Júlíus Guðmundsson|Júlíus]]. Og svo höfðu skötuhjú þessi hafið hneykslanlega sambúð í tómthúsinu [[Kastali|Kastala]] með því að hin hjartahlýja og guðhrædda ekkja, hún Arndís Jónsdóttir, sá aumur á þeim.<br>

Árið 1872 fengu þau hjónaleysin Guðmundur Ögmundsson og Margrét Halldórsdóttir inni í tómthúsinu [[Gata við Kirkjuveg|Götu]], sem stóð nálega þar sem [[Þorsteinsbúð|bókaverzlun]] þeirra feðga [[Þorsteinn Johnson|Þorsteins Jónssonar]] [[Þorsteinn Johnson|(Þ. Johnson)]] og [[Óskar Þorsteinsson bóksali|Óskars]] sonar hans var staðsett um tugi ára við [[Kirkjuvegur|Kirkjuveginn]] ([[Bókabúðin|nr. 12]]) eða frá stofnun til þess dags, að gosið brauzt út á Heimaey.<br>

Þegar hreppstjórarnir höfðu innt þetta skyldustarf af hendi, lögðu þeir leið sína austur að [[Nýibær|Nýjabæ]] til þess að leggja síðustu hönd á athöfnina. Þarna færði [[Kristín Einarsdóttir í Nýjabæ|Kristín húsfreyja Einarsdóttir]], kona [[Þorsteinn Jónsson (þingmaður)|Þorsteins Jónssonar]], bónda, hreppstjóra og alþingismanns, þeim kaffi og kökur, sem þeir gæddu sér á á meðan þeir sömdu og skrifuðu tilkynningu til sýslumannsins um það, að þeir hefðu innt þetta ábyrgðarmikla skyldustarf af hendi, — fært hjónaleysunum í Vestra-Stakkagerði áminningu sjálfs amtmannsins yfir Suður- og Vesturlandi hinnar dönsku nýlendu. Og svo færðu þeir sýslumanni þetta plagg:

Þegar þau höfðu búið í gömlu vistarverunum í Vestra-Stakkagerði samfleytt í 20 ár, afréðu þau að byggja sér ný bæjarhús á jörðinni, baðstofu, smiðju og svo hjall. Þennan bæ sinn kölluðu þau [[Borg á Stakkagerðistúni|Borg]], — Borg á [[Stakkagerðistún|Stakkagerðistúni]], — kunnur bústaður á fyrsta fjórðungi 20. aldarinnar í Vestmannaeyjum. Þau munu hafa flutt í bæinn sinn Borg árið 1894.<br>

[[Júlíus Guðmundsson]], sonur hennar, fluttist frá foreldrum sínum austur á Seyðisfjörð árið 1892 og settist þar að. Þar átti hann heima um tugi ára og bjó lengst af í íbúðarhúsinu Hansenshúsi. Frú Margrét Halldórsdóttir þráði ávallt nærveru hans. — Hún var orðin þreytt á allri tilverunni, sneydd allri orku, heilsulítil og svekt í löngu búskaparbasli, búin að lifa 40 ár í tveim hjónaböndum og líklega báðum heldur ástarrýrum.<br>

Hún mamma hans, [[Néríður Ketilsdóttir]], saumaði á sínum tíma flest peysufötin á frúr og frúarefni í kaupstaðnum og þótti með afbrigðum vel fær í því starfi.<br>

Þegar frú Geirdís Árnadóttir hvarf frá bústjórninni í Borg, réð Guðmundur Ögmundsson til sín aðra bústýru. Hún hét [[Guðný Árnadóttir bústýra í Borg|Guðný Árnadóttir]].<br>

Þau mæðginin [[Ástgeir Guðmundsson]] og [[Guðrún Jónsdóttir (Litlabæ)|Guðrún Jónsdóttir]] frá Bryggjum fluttu til Vestmannaeyja árið 1886. Með honum var bústýra hans, [[Kristín Magnúsdóttir í Litlabæ|Kristín Magnúsdóttir]]. Þau Ástgeir og Kristín hófu búskap í Landeyjum í „hneykslanlegri sambúð“, áður en þau fluttust til Eyja. Þar eignuðust þau fyrsta barn sitt. En þegar Kristín bústýra ól annað barnið, tók séra [[Stefán Thordersen]], sóknarprestur, sig til, áminnti hjónaleysi þessi svo, að þau dirfðust ekki að lifa saman lengur í „hneykslanlegri sambúð“ sökum ákvæða 179. gr. hegningarlaganna. Þau féllust þegar á að láta gifta sig og það gerði presturinn vonbráðar.<br>