Kraftaverkið Guðlaugur Friðþórsson

Sund Guðlaugs Friðþórssonar, þegar Hellisey fórst austur af Eyjum aðfaranótt 12. mars 1984, flokkast ekki undir neitt annað en kraftaverk. Að horfa á fjóra félaga sína hverfa í hafið, einn af öðrum, en ná samt að synda á móti straumi í sjógangi og myrkri sex kílómetra leið til lands í fimm gráðu heitum sjó og loftfrosti er einstakt afrek í heiminum.

Af hundruðum sérstæða viðtala sem ég hef tekið á nær fjörutíu ára blaðamennskuferli er viðtalið við Guðlaug sem birtist í Morgunblaðinu magnaðast og eftirminnilegast. Viðtalið lýsir persónuleika sem er svo víðfeðmur, vel gerður og greindur að það er nánast ofurmannlegt. Um leið og það vitnar um mikla baráttugleði er það í senn hvatning og sigursöngur. Hér fara á eftir nokkrir hlutar úr viðtalinu sem var mjög ítarlegt:

Við töluðum mikið saman á kili og ég sagði si svona: „Jæja, þetta þurfti þá að enda svona. Maður heldur alltaf að einhver annar lendi í því, einhver annar maður, einhver annar bátur. Svona er það líka í landi, en svo allt í einu er stundin runnin upp.“ Við sátum frammi á kili og var skipið þá mikið til komið í kaf að aftan. Mér verður þá að orði: „Ef Guð er til ætti hann að hjálpa manni, nú þarf maður á því að halda.“ Undarlegt er þetta, og oft hefur maður efast um það að Guð væri til og jafnvel hæðst að því á ákveðnum aldri, eins og gengur.

Hjörtur skipstjóri sagði þá að við skyldum fara með bænina Faðir vor og við gerðum það þrír saman og reyndum að hughreysta hver annan. Hirti var mjög kalt, því hann hafði misst skó og sokka af sér, og ég lánaði honum stígvélin mín, því ég var sjálfur í ullarsokkum. Það var kalt þarna á kili. [...]

Það hafði ekki hvarflað að mér að reyna að synda til lands, en þegar Hjörtur skipstjóri sagðist ætla að freista þess, sagðist ég einnig ætla að gera það. Skyndilega datt báturinn undan okkur og við vorum aftur í sjónum. Við höfðum ákveðið að reyna sund til lands án þess að fylgjast að og án þess að hjálpa hvor öðrum, töldum það vonlaust. Við sáum vitaljósið á Stórhöfða og tókum þrír stefnuna þangað. Fljótlega vorum við Hjörtur tveir einir og kölluðumst á, en síðan hætti ég að fá svar og hætti þá að kalla.

Ég hugsaði svo margt á sundinu til lands, hvað maður hefur gert og hvað maður átti eftir að gera. Ég hef til dæmis verið að velta því fyrir mér með félögum mínum að skreppa til New York og við höfum stundum haft á orði að við gætum ekki verið þekktir fyrir annað en að fara til Nýju Jórvíkur áður en við dræpumst og þetta fór ég að hugsa um á leiðinni til Heimaeyjar, fannst alveg ótækt að geta ekki látið þann draum rætast. Ég fór líka að hugsa um það að ég skulda hér og þar, smávegis, eins og gengur, og mér þótti mikið slæmt að stefna í dauðann án þess að geta gert upp. Ég á mótorhjól og er nýbúinn að panta í það frá Bretlandi og ég var til dæmis að velta því fyrir mér hvort karlinn sem ég pantaði hjá yrði nú ekki snarvitlaus ef pöntunin yrði ekki sótt. Mér fannst líka óþægilegt að hugsa til þess að þeir sem ég skuldaði kynnu ekki við að rukka foreldra mína. Þannig var ég allan tímann að velta hlutunum fyrir mér, reyna að halda hugsuninni gangandi um leið og það tosaðist á sundinu.

Stundum barði ég saman löppunum til þess að finna að þær væru með í dæminu og ég fann það svolítið þegar þær smullu saman. Ég synti í sjógallanum fyrstu míluna, en innan undir var ég aðeins í gallabuxum, skyrtu og peysu. Gallinn var alltaf að stífna meira og meira og þegar ég skipti um frá bringusundi á baksund og öfugt, komu strengir í mig og ég þurfti alltaf að juða upp gallann. Þá var ég að velta því fyrir mér hvort mér yrði kalt ef ég færi úr gallanum, en auðvita hefur hann ekkert hlíft gegn kuldanum.

Oft hóstaði ég á sundinu og reyndi að æla, því ég hafði drukkið sjó. Einu sinni stoppaði ég á sundinu og stakk puttanum upp í mig til þess að æla. Ég synti alltaf með höfuðið upp úr og þess vegna fékk ég fljótlega hálsríg, en ég gat aldrei synt lengi á bakinu vegna þess að þá kólnaði mér svo á höfðinu.

Þegar ég hafði synt um mílu sá ég bát koma siglandi og synti allt hvað af tók og var þá ekkert að hugsa um að halda höfðinu upp úr. Þegar báturinn fór framhjá mér voru um 100 metrar í hann og ég öskraði af öllum lífs og sálar kröftum, veifaði og buslaði, en báturinn hvarf án þess að nokkur tæki eftir mér. Þá greip mig svolítið vonleysi, þegar ég sá á eftir bátnum, en svo sá ég að úr því að hjálpin bærist ekki yrði ég að bjarga mér sjálfur og við það styrktist ég aftur og tók stefnuna á Heimaey sem grillti í langt fjarri í myrkrinu. Þá fór ég úr sjógallanum, en synti spöl án þess að taka eftir að buxurnar þvældust á fótunum. Stundum þegar ég synti baksund, bögglaði ég saman fingurnar og blés í þá.

Á landleiðinni sá ég líka alltaf ljóskastarana austur á nýja Hrauni, og stefndi á þá og Stórhöfðavitann. Ég sá einnig Álsey undan Stórhöfða og Elliðaey austan við Bjarnarey, en þegar fór að saxast á Álsey sá ég að ég var að mjakast og það hleypti í mig dug og von. Þegar Elliðaey var horfin undir Bjarnarey taldi ég eina mílu eftir í land. [...]

Það undarlega var að ég var aldrei hræddur þessa nótt. Ég hafði á tilfinningunni að ég myndi deyja. Ég fór tvisvar með Faðir vor á leiðinni í land, en það var satt að segja ansi fjölbreytt sem ég reyndi að gera til þess að halda hugsuninni gangandi. Ég talaði við múkkann og bað fyrir skilaboð til lands, bað hann að láta vita af mér. Múkkinn hefur alltaf verið kallaður vinur sjómannsins.

„Þú ert ekki mikið að hjálpa mér,“ kallaði ég til eins múkkans, en þeir fylgdu mér eftir langleiðina til lands, og það var ágætt. Ég velti því einnig fyrir mér hvort það myndi vilja til að höfrungur kæmi mér til hjálpar, hafði heyrt um slíkt erlendis frá. Ég held að það hafi hjálpað mér mjög að ég var rólegur allan tímann, var ekki hræddur við að deyja, en hins vegar kveið ég því að drukkna ef dauðinn væri á annað borð á næsta leiti. Alltaf þegar ég synti bringusund sá ég land, vitaljósið og Eyjarnar, en þegar ég synti baksundið miðaði ég stefnuna við skæra stjörnu á himni. Það var stjörnubjart lengi vel en síðan fór að verða skýjað og stjörnurnar hurfu að mestu í skýin, en stjarnan mín hvarf aldrei. Ég hafði hana beint frá andlitinu á baksundinu og það brást aldrei að stefnan var rétt þegar ég fór yfir á bringuna.