Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 2008/80 ár liðin frá björgunarafreki Jóns í Holti
Í febrúar í ár voru liðin 80 ár frá hinu einstaka björgunarafreki Jóns í Holti er hann kleif Ofanleitishamar og bjargaði þannig skipsfélögum sínum á vélbátnum Sigríði.
Morgunblaðið segir svo frá í frétt um atburðinn:
„Um miðnætti voru allir bátar komnir nema m.b. Sigríður og gaf Þór sig þá eingöngu til að leita að þessum báti. En snemma í morgun fréttist að þessi bátur hefði siglt á land undir Ofanleitishamri í bylnum og þegar brotnað í spón, en menn bjargast.
Mennirnir komust á syllu í bjarginu, en þar snarbratt upp og létu þeir fyrirberast þar. Einn bátsverja, Jón Vigfússon að nafni ungur Vestmannaeyingur, kleif hamarinn,komst til bæja og sagði til félaga sinna. Þegar birti, fóru sigmenn í böndum til mannanna og fengu bjargað þeim upp á hamarinn.
Það er talið frábært hreystiverk af Jóni að hann skyldi, rennblautur, klífa þrítugan hamarinn, sleipan og þverhníptan.“
Björgunarafrek þetta er einstakt í sögu Vestmannaeyja. Að það skyldi takast að bjarga allri áhöfninni í þeim aðstæðum sem voru við Ofanleitishamarinn þennan dag gerir atburðinn ógleymanlegan. Í sögunni mun þetta hetjuverk lifa sem sérstakt og ógleymanlegt og óskiljanlegt. Sjálfur þakkaði pabbi Guði fyrir hjálpina við að komast upp bergið.
Erfitt er fyrir okkur, sem lifum á þeirri tækniöld sem nú er, að gera okkur grein fyrir hvernig aðstæður til sjósóknar voru árið 1928. Reynum samt að bregða okkur í huganum affur til ársins 1928. Sigríður VE 240 var ekki stór bátur. Í upphafi var báturinn 12 lestir en hafði verið lengdur í 17 lesta bát með 30 ha. Alfavél. Báturinn var byggður í Hafharfirði og keyptur til Eyja árið 1921. Bátinn áttu Vigfús Jónsson í Holti, Kristmann Þorkelsson, Steinholti og Eiður Jónsson en hann var skipstjóri á Sigríði. Með Eiði voru fjórir í áhöfn, Jón Vigfússon, Frimann Sigurðsson, Agúst Pétursson og Sigurður Vigfússon.
Mánudaginn 13. febrúar voru flestir bátar á sjó. Framan af degi var veður dágott en er á daginn leið, gerði vonskuveður með mikilli fannkomu og dimmviðri. Undir kvöldið var komið fárviðri. Voru bátarnir að tínast inn fram eftir kvöldi en mörgum gekk illa að ná landi, bæði vegna veðurhæðar en ekki síður vegna dimmviðris.
Seint um kvöldið höfðu allir bátarnir náð landi nema einn, v.b. Sigríður VE 240.
Vonuðu menn í landi að Sigríður hefði komist í landvar við Eyjarnar. Var ákveðið að Þór færi strax í morgunsárið til að svipast um eftir bátnum, væri hann þá ekki kominn til hafnar.
Sigríður strandar.
Skipverjar á Sigríði lögðu línu sína við Einidrang um nóttina og hófu línudrátt snemma um morguninn. Á meðan verið var að draga, versnaði veðrið stöðugt. Dregið var þangað til 3 bjóð voru eftir af 39. Þá var hætt og farið að keyra heim. Fljótlega var þeim félögum á Sigríði ljóst að þeir myndu ekki ná til hafnar um kvöldið. Eftir þriggja tíma keyrslu á fullri ferð var báturinn enn á sama stað. Það var austanrok og slagveður og slæmt skyggni. Í viðtali sem Arni Johnsen tók árið 1985 segir pabbi: „Um klukkan 9 um kvöldið komum við upp undir hamarinn á Heimaey vestanverðri. Við vissum ekki nákvæmlega hvar við vorum en þar lá togari fyrir ankeri.Það var meiningin að bíða því skipstjórinn treysti sér ekki til að halda áffam þar sem hann vissi ekki nákvæmlega hvar við vorum staddir.
Það var ákveðið að halda sig við ljósið á togaranum, hafa það í augsýn en Eiður, skipstjóri, Jónsson fór fram í, allir fóru fram í nema sá sem tók vaktina og ég var niðri í mótorhúsi.Við vorum 5 á. Eftir stutta stund hrekk ég upp við það að bátinn tekur hastarlega niðri. Ég þaut upp og bakkaði. Þá slóst skrúfan í grjót og stoppaði. Þarna veltumst við á skerinu og þá hugsaði maður með sjálfum sér, man ég, á maður að deyja svona ungur? Ég man að ég bað Guð að styrkja mig að taka þessu með ró og svo losnaði báturinn í því af skerinu og velktist um og við sáum ekkert út fyrir myrkrið. Við höfðum ekkert rafljós en ljóskastari var um borð, slíkir voru þá komnir í nokkra báta. Mér datt í hug að ná í hann og setja hann upp. Það gerðum við og lýstum. Þá sáum við einungis þverhnípt bjargið fram undan og ekkert annað. Það var ekki hægt að ímynda sér nokkra möguleika aðra en þetta væri búið.“
Aðeins á einum stað komu skipverjar auga á litla syllu í berginu og gerðu sér það ljóst að þeirra lífsvon væri undir því komin að þar bæri bátinn upp. Það gafst ekki mikill tími til að ræða málin hvað réttast væri að gera . Allt í einu tók brotsjór bátinn og kastaði honum að berginu og kom hann að því þar sem syllan var. Pabbi spurði strákana um borð hvort þeir ætluðu ekki að reyna að komast í land. „Það er ekki hægt,“ sögðu þeir. Á sinn rólega og yfirvegaða hátt sagði pabbi að þeir yrðu að gera
tilraun til þess. Hann klæðir sig úr leðurstígvélunum og stekkur í land. Honum tókst að ná fótfestu. Það hljóta að hafa verið erfið augnablik þegar hann sér að hann er einn á syllunni og Sigríður komin frá berginu. Hann hugsaði hvort félagar hans myndu ekki eiga afturkvæmt og hann hugsaði einnig hvaða möguleika hann ætti þarna einn á syllunni. Báturinn hélt áfram að velkjast í briminu í nokkrar mínútur en ber síðan aftur upp að berginu. Svo útrúlega vill til að Sigríður kemur upp að berginu á nákvæmlega sama stað og áður. Nú stökkva bátsfélagarnir fjórir í land og mátti ekki tæpara standa því báturinn lendir á skeri í útsoginu og mölbrotnaði.
Þótt allir skipverjar hefðu komist á sylluna hugsuðu þeir að möguleikarnir væm ekki miklir á að þeim yrði bjargað. Það sem þeir vonuðu, var að með birtingu gætu þeir gert togaranum viðvart. Þeir vissu ekki nákvæmlega hvar þeir voru staddir né heldur hvort unnt væri að klífa bjargið þegar dags- birtunnar nyti við.
Vistin um nóttina var erfið. Kulda setti að mönnum og auðvitað leitaði það á hugann hvort hér væri komið að endalokunum. Með birtingu þekkti áhöfnin strax hvar þá hafði borið að landi. Báturinn hafði strandað við Blákróksurð í Ofanleitishamri. Mikið brim var og litlar líkur á björgun frá sjó.
Uppi yfir þeim reis þverhníptur bjargveggurinn með snjó og svell á hverjum stalli og slútandi framhengju fremst.
Togarinn var skammt undan og lá hann alveg uppi undir brimgarðinum. Skipsverjar reyndu að vekja athygli á sér með því að kveikja í nokkru af
fötum sínum en það mistókst. Létti togarinn von bráðar akkerum og sigldi til hafs.
Pabbi sagði að þetta hefðu verið óskapleg vonbrigði, þeir hefðu lifað í voninni að þetta væri leiðin til að bjargast. Allar bjargir virtust nú bannaðar.
Bergið klifið.
Eiður skipstjóri stakk upp á því við pabba hvort hann væri tilbúinn að freista uppgöngu. Pabbi tók því vel og sagðist tilbúinn að reyna, það væri þeirra eina von. Pabbi var lítt reyndur bjargmaður þótt í ætt hans væru margir fjallagarpar og bjargmenn. Hann var hins vegar lipur, sterkur og fylginn sér.
Framundan var nú 60 metra þverhnípt bjargið. Pabbi sagði að áður en hann hefði lagt af stað, hafi hann fengið lánaðan sjóvettling hjá einum hásetanum. Hann hafði vettlinginn milli tannanna og notaði hann svo til að róta snjó úr berginu. Ferðin upp gekk vel, hann kleif bergið af ótrúlegri leikni og hugdirfð. Hann var kominn upp í það mitt þegar allt í einu var enga handfestu að fá. Þarna var þverhníptur hamar og sléttur. Enn í dag skilur enginn hvemig pabba tókst að komast upp þennan kafla leiðarinnar.
Nú er haldið áfram upp bergið.Þegar upp undir brún er komið,sá hann að hún slútti fram og auk þess var á henni kafsnjór. Sextíu metrum neðar biðu skipsfélagarnir og fylgdust með. Ef handfesti brygðist eitt augnablik eða honum fataðist, var dauðinn vís fyrir þá alla.
Illa gekk að komast upp síðasta spölinn en það hafðist. Pabbi fór aldrei dult með það að æðri máttarvöld hefðu hjálpað honum við að komast upp á brún. Hann sagðist hafa þakkað Guði þegar þrekraunin var unnin.
Pabbi sagði að það hefði verið einstök tilfinning þegar hann var kominn upp. Hann veifaði til félaga sinna. Þeir höfðu beðið milli vonar og ótta og engum var ljósara en þeim að þeir ættu honum líf sitt að launa og í hverja hættu hann hafði lagt sig.
Nú var eftir að komast til byggða og sækja hjálp. Mikill snjór var og gekk á með svörtum éljum. Pabbi tók þá ákvörðun að fara heim að Holti og segja hvernig komið var. Gerður var út leiðangur og sigið eftir mönnunum þannig að öll áhöfnin bjargaðist.
Ótrúlegt afrek.
Allir þeir, sem hafa skoðað bergið, skilja ekki hvernig hægt var að klífa það, hvað þá í frosti og snjó. Vanir menn reyndu síðar að klífa það við bestu skilyrði en urðu frá að hverfa. Fréttir af þessu einstæða afreki fóru víða og allir,sem til þekktu, undruðust, að þessum tvítuga pilti, alls óvönum bjarggöngum, skyldi auðnast að klífa Ofanleitishamar á þessum stað.
Pabba voru veittar viðurkenningar, meðal annars fékk hann heiðursverðlaun úr hetjusjóði bandaríska milljónamæringsins Camegies, peningaverðlaun ásamt heiðurspeningi Camegies en áritun á peningnum er á dönsku.
Á sjómannadaginn 2.júní 1996 var vígður minnisvarði til minningar um þetta afrek en bæjarstjórn Vestmannaeyja lét gera minnisvarðann. Pabbi, ásamt okkur úr fjölskyldunni, var viðstaddur þennan atburð. Pabba þótti alveg einstaklega vænt um þann heiður sem honum var sýndur með þessu.
S.l. sumar, þann 22. júlí, voru liðin 100 ár frá fæðingu Jóns Vigfússonar frá Holti. Á þessum tímamótum mættum við nokkur úr fjölskyldunni ásamt fjölda Eyjamanna til að heiðra minningu pabba. Þetta einstaka björgunarafrek mun áfram lifa í sögu Vestmannaeyja.
Jón í Holti.
Jón Vigfússon var fæddur 22.júlí 1907 og dó 9. sept. 1999. Hann var sonur hjónanna Guðleifar Guðmundsdóttur frá Vesturhúsum og Vigfúsar Jónssonar, útgerðarmanns, í Holti.
Árni úr Eyjum gerir ágæta grein fyrir hvernig persóna pabbi var í grein sem birtist í Bliki.
„Jón er grannvaxinn, léttur og lipur og leynir trúlega á meiri kröftum en útlit hans gefur til kynna. Hann er hægur í dagfari svo að ókunnugum virðist hann fáskiptinn en því veldur aðeins yfirlætisleysi hans og prúðmennska því að við nánari kynni reynist hann skapléttur og gamansamur, svo sem ættingjar hans margir.“
Pabbi vildi lítið ræða þetta einstaka afrek sitt. Eg man að það var mamma, Guðbjörg Sigurðardóttir, sem sagði mér fyrst frá þessu og sýndi mér bókina, Öldina okkar, þar sem sagt var frá þessu. Seinna sagði pabbi mér svo frá þessu og sýndi mér staðinn sem hann kleif. Mest um vert fannst honum að hafa verið sá gæfumaður að geta með afreki sínu bjargað lífi skipsfélaga sinna.
Í frásögninni er stuðst við skrif i Þrautgóðum á raunastund eftir Steinar J.Lúðvíksson, Viðtal sem Árni Johnsen tók, Menn í sjávarháska eftir Svein Sœmundsson og grein sem Árni úr Eyjum skrifaði í Blik. Einnig er byggt á þvi sem pabbi sagði mér og Ástu konu minni.