Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 2001/ Úr safni Árna úr Eyjum

SIGMAR ÞÓR SVEINBJÖRNSSON

Úr safni Árna úr Eyjum

<br

Árni úr Eyjum, eða Árni Guðmundsson eins og hann hét fullu nafni, safnaði skemmtilegum sögum og vísum sem gengu manna á meðal í Vestmannaeyjum á árum áður. Margar af þessum sögum ganga enn í dag en aðrar eru gleymdar. Í Sjómannadagsblaði Vestmannaeyja 2000 kynnti ég manninn lítillega og birti nokkuð af þessu skemmtilega efni úr handriti sem Ása Torfadóttir, ekkja Árna, lánaði mér. Hér kemur meira af þessum skemmtilegu sögum sem Árni skráði.

Ef þú drepur þig núna.
Einu sinni sem oftar fóru bændur út í Bjarnarey að huga að fé sínu. Bóndi einn leyfði þá strákhnokka, sem hjá honum var, að fara með þeim og var það fyrsta úteyjarför drengsins. Þurfti því að leggja honum lífsreglurnar, brýna fyrir honum að fara varlega o.s.frv. - Gerði bóndi það vel og samviskusamlega og mælti að lokum, máli sínu til frekari stuðnings: „Ef þú drepur þig núna, greyið mitt, færðu aldrei að fara í Bjamarey oftar“!

Hann á bók.
Tvær kunningjakonur ræddu saman um landsins gagn og nauðsynjar og bar margt á góma. Að lokum spyr önnur þeirra hvað hún eigi nú að gefa bónda sínum í jólagjöf. Segist ekki minnast þess að hann vanti neitt sérstakt. Komst hin í mesta vanda, hugsaði sig vel um, fast og lengi, en þóttist svo finna handhæga lausn á málinu: „Gefðu honum bara bók, elskan.“ „Ja, það er því miður ekki hægt, góða mín. Hann á nefnilega bók.“

Hátt á annað þúsund.
Maður nokkur, sem þótti nokkuð ýkinn, var eitt sinn spurður að því hvað sonur hans, er var formaður með vélbát, hefði aflað þann daginn.
- „O, hann fékk hátt á annað þúsund,“ svaraði maðurinn, en bætti rétt strax við: „Eða ég kalla það, - það vantaði fimm fiska upp á þúsund.“

Tími beljunnar.
Sami maður spilaði stundum fjárhættuspil við kunningja sína og þótti varkár í meira lagi. Maður þessi átti eina kú og tók sjálfur til gjöfina handa henni. Gekk oft á ýmsu um spilamennskuna og hafði karl þann sið að vera aldrei með ef hann var óheppinn en væri heppnin með spilaði hann af kappi og komst þannig stundum í nokkurn gróða. En sæi hann þess nokkur merki að gæfan væri að snúa við honum bakinu sópaði hann saman gróðanum (sem raunar voru bara smápeningar), stóð upp og kvaddi, ávallt með sömu orðunum: „Nú verð ég að fara, það er akkúrat kominn tíminn beljunnar.“

Eins og grásleppa.
Á fundi í bæjarstjórn Vestmannaeyja var til umræðu mál sem mjög voru skiptar skoðanir um. Til þess að reyna að miðla málum bar einn bæjarfulltrúa fram tillögu sem hann áleit að deiluaðilar ættu báðir að geta fallist á. Eftir að tillagan var fram komin kvaddi einn af deiluaaðilum sér hljóðs og mælti á þessa leið:

„Ég fæ ekki séð að tillaga þessi sé nein lausn á málinu. Að mínu viti er hún svo loðin að hún er hvorki fugl né fiskur. Hún er eins og - eins og - já, eins og grásleppa!“

Ólafi að þakka.
Öðru sinni bar það við á opinberum bæjarmálafundi í Eyjum að kommúnistar deildu fast á Ólaf Auðunsson, útgerðarmann og bæjarfulltrúa. Töldu þeir hann hafa verið byggðarlaginu hinn óþarfasta og oft tafið fyrir framgangi nauðsynjamála með mikilli íhaldsemi sinni. Tók þá einn af samherjum Ólafs upp hanskann fyrir hann, taldi hann einn af mestu athafna- og framfaramönnum bæjarins o.s.frv. Klykkti svo ræðumaður út með þessum orðum, máli sínu til frekari áréttingar: -:::: „Þegar Ólafur Auðunsson kom hingað í byggðarlagið voru hér einar fimmhundruð sálir en nú búa hér hátt á fjórða þúsund manns. Og ég þori að fullyrða að þessi mikla fjölgun er fyrst og fremst Ólafi að þakka.“ Það var lús. Þorsteinn, sem jafnan var kenndur við Dali á efri árum, kom einu sinni sem oftar inn í Austurbúð þegar Anton Bjarnason var þar verslunarstjóri. Var Anton kátur og léttlyndur og vildi glettast við karlinn í mesta meinleysi. Þegar Þorsteinn er í þann veginn að ganga út úr dyrunum kallar Anton á eftir honum: -:::: „Þú misstir eitthvað, Steini minn!“ -:::: „Það var lús, þú mátt eiga hana,“ svaraði Steini um leið og hann snaraðist út.

Ég hélt það væri ágirnd. Hann þótti ekki seinn að svara fyrir sig, hann Jón í Gvendarhúsi. Eitt sinn kom hann inn í Edinborgarverslun sem Gísli J. Johnsen átti og rak. Hitti Jón Gísla fyrir og spurði hann margs því að þetta var í fyrsta sinn sem hann kom í verslun þessa. Spurði hann og spurði, hvað þetta væri eða hitt, hvað væri þarna, hvað þetta væri og hvað hitt kostaði o.s.frv. Fór Gísla brátt að leiðast þóf þetta og þegar Jón spurði: „Hvað er nú í þessari skúffu, Gísli mínn?“ svaraði Gísli heldur hvatskeytslega:
-:::: „Það er forvitni, Jón minn.“
-:::: „A, þá hefur mér skjátlast,“ sagði Jón, „ég hélt að væri ágirnd.“

Bók eftir máli. Prúðbúin kona kom inn í bókabúð í Eyjum rétt fyrir jólin og bað um að fá að skoða bækur. Voru henni sýndar allar nýjustu bækurnar og lagði hún þær til hliðar hverja af annarri. Loks tók hún eina og mælti: -:::: „Ég held að þessi passi.“ - Tók hún síðan bók úr barmi sér og mátaði við bókina sem hún var að skoða. Bætti svo við:
-:::: „Nei, hún má vera svona hálfum sentimetra styttri.“

Er koli þar? Útgerðarmaður einn, sem var fljóthuga, hafði oftast hugann bundinn við útgerðina, einkum dragnótaveiðar sem þá voru nýlega hafnar. Heyrði hann eitt sinn ávæning af samræðum manna sem raunar voru að tala um væntanlega norðurför um Sprengisand, og henti hann það orð á lofti.
-:::: „Sprengisandur! Er koli þar?“

Hvar er Einidrangur þá?
Öðru sinni hlýddi sami útgerðarmaður á tal tveggja formanna sem báru sig saman um miðanir einhverra fiskislóða og nefndu í því sambandi nokkur örnefni.
-:::: „Hvar var Einidrangur þá?“ spurði útgerðarmaðurinn, óðamála að vanda.
-:::: „O, ætli hann hafi ekki verið á sínum stað!“ svaraði þá annar formaðurinn stuttlega.

Austan megin í lestinni. Bátur var nýkominn frá Stokkseyri og lagstur að bryggju í Vestmannaeyjum. Maður nokkur, sem komið hafði með bátnum, var niðri í lest að leita að poka sem hann vantaði. Kom formaðurinn honum til hjálpar en illa gekk að finna pokann því að mikið af farangri var í lestinni.
-:::: „Manstu hvar þú lést pokann?“ spyr þá formaðurinn.
-:::: „Já,“ ansaði maðurinn, „ég man það svo greinilega að ég lét hann hér austan megin í lestina en hann hlýtur að hafa verið færður úr stað því að nú er hann ekki þar.“

Sama þó ég éti skít.
Góður kunningi minn var á skólaárum sínum í fæði hjá konu sem ekki þótti fara sem hreinlegast með mat. Spurði ég hann að því síðar hvernig í ósköpunum hann hefði haft lyst á éta úr höndunum á þessari manneskju. Kunningi minn, sem er mikill matmaður, glotti við og sagði:
-:::: „Uss, mér er alveg sama þó ég éti skít, bara ég fái ket með.“

Helga sem hefur klofið.
Eitt sinn reis upp deila í verkakvennafélagi í Eyjum. Kom til erindreki frá Alþýðusambandi Íslands að jafna deiluna en þótti hlutdrægur og lenti allt í illindum er enduðu með því að félagið klofnaði í tvennt. Forsvarskona annarrar fylkingarinnar komst svo að orði, þegar um atburði þessa var rætt:
-:::: „Það er ekki ég, sem hef klofið, það er Helga sem hefur klofið.“

Ég á annað heima.
Tveir bræður sem voru annálaðir hirðu og sparsemdarmenn, réru eitt sinn saman á handfæri. Urðu þeir lengi vel ekki varir en komust svo allt í einu í nógan fisk. Rétt sem þeir voru að byrja að draga nógan fisk, verður annar bróðirinn fyrir því óhappi að slíta færið sitt og missa það nær allt í sjóinn en hafði ekkert til vara. Varð hinn reiður við og taldi þetta klaufaskap hinn mesta.
Rausaði hann góða stund yfir þessu óhappi uns sá bróðirinn sem færið missti, segir hinn rólegasti: - „Stilltu þig bróðir, ég á annað færi heima.“

Aularnir borga það. Eftirfarandi saga, um Gunnar Óafsson á Tanganum, er orðrétt tekinn upp úr bókinni íslenskri fyndni:
„Gunnar Ólafsson í Vestmannaeyjum var einn af hvatamönnum þess að Sjálfstæðishúsið í Vestmannaeyjum var reist. Það er mikið hús og voru frá upphafi kvikmyndasýningar í aðalsalnum sem skyldu bera húsið uppi fjárhagslega. Einu sinni bauð Gunnar félaga sínum úr landi í bíó.
„Raunar fer ég nú næstum aldrei í bíó,“ sagði Gunnar,„en ég get sýnt þér húsið um leið.“
Gesti Gunnars leist húsið hið veglegasta en spyr Gunnar hvort það geti staðið undir sér fjárhagslega.

- „Já, bíóið ber það uppi. Aularnir borga það.“

1/45 settið. Um hausttíma, er sláturtíð stóð sem hæst, gaf að líta eftirfarandi auglýsingu í búðarglugga einum (stafsetning óbreytt):
Ní svið fást kjeipt hjer með fótum.
Sviðin tilbúin í matinn þurfa þvott.
Verðið er 1/45 settið.
(Dags. - Undirskrift kaupmans.)

Kolin frá fyrstu hendi.
Á stríðsárunum var sá siður í Eyjum um heimflutning kola að þeim var ekið heim undir hús kaupendanna og sturtað úr bílum á götur og gangstéttir. Rætt var um þetta á fundi nokkrum og vildu menn fá þetta bannað með því að óþrifnaður mikill fylgdi. Einn ræðumaður hafði þó ekkert við þetta fyrirkomulag að athuga og taldi að enginn óþrifnaður þyrti að stafa af kolum ef hreinlega hefði verið farið með þau frá fyrstu hendi þar sem þau voru búin til.

Var beðinn um að skjóta kött.
Maður, sem átti byssu, var oft fenginn til að skjóta húsdýr bæði í sláturtíð og endranær. Kom oft fyrir að slátrað var einni og einni skepnu, kú, kind eða hrossi. Afgreiðslumaður í verslun þeirri, er maður þessi skipti við, fann brátt óyggjandi reglu um það hvers konar gripi væri um að ræða hverju sinni. Maðurinn hafði sem sé þann sið að kaupa hálfan pakka af vindlingum ef hann var fenginn til að skjóta kind en heilan pakka ef um hest eða nautgrip var að ræða. Afgreiðslumaðurinn var ekki lítið hissa þegar maðurinn kom dag nokkurn og sagði:
-:::„Ég ætla að biðja um eina sígarettu“ en skýringin kom von bráðar þegar hann bætti við:

„Ég var nefnilega beðinn að skjóta kött fyrir konu austur í bæ“

Lögregluþjónarnir. Lengi vel voru tveir lögregluþjónar hér í Eyjum. Hafði annar með höndum löggæslu að deginum en hinn næturvörslu. Litu margir svo á að nætur-vörðurinn legði ekki meira á sig en þörf væri á og féll því í góðan jarðveg það sem maður nokkur sagði um lögregluþjónana í mesta sakleysi: -„Annar sefur á nóttinni, en hinn vakir á daginn." Einar og gamla konan. Sagt er að skömmu fyrir bæjarstjórnarkosningar 1942 hafi Einar Sigurðsson mætt gamalli konu á förnum vegi, klappað á öxlina á henni og tekið hana tali: - „Nei komdu nú sæl og blessuð, það er langt síðan við höfum sést." Á þá sú gamla að hafa snúið sér ofboð rólega að Einari og sagt kankvíslega: - „A, jæja, finnst þér það? Mér finnst ég alltaf vera að sjá þig." Pútnafóður fyrir afganginn. Sigurður hét maður sem lengi bjó á Sjónarhóli í Vestmannaeyjum. Á seinni árum var hann lítt vinnufær og var þá í snúningum hjá ýmsum, þ.á m. hjá Þórunni matsölukonu í Þingholti í Eyjum. Einhverju sinni kemur Sigurður í matvöruverslun eina. Er hann þá spurður hvað hann vilji og svarar hann á þessa leið: - „Ég ætla fá eitt kíló af Agra-magra, tvö stykki rótexport og pútnafóður fyrir afganginn, skrifa það hjá Þórunni í Þingholti." Sendi sjómönnum, útgerðarmónnum og öllum Vestmanneyingum bestu kveðjur á sjómanna-daginn. Sigmar Þ. Sveinbjörnsson.

VALMUNDUR VALMUNDSSON Sjómannadagurinn 2000