Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1997/Vísur Brynjólfs

SNORRI ÓSKASSON

VÍSUR BRYNJÓLFS

Brynjólfur Einarsson bátasmiður var vel þekktur meðal samtíðarmanna sinna, bæði fyrir hagleik í skipasmíði og orðum. Hann fæddist 7. júní 1905 en lést 11. apríl 1996. Til Vestmannaeyja fluttist hann frá Eskifirði 1933 sem útlærður skipa-smiður hjá Auðbergi Benediktssyni, móðurbróður sínum. Vann hann í viðgerðum og nýsmíði lengst af. En á unga aldri fór hann að bregða fyrir sig vísum og senda samstarfsmönnum sínum kveðjur af ýmsu tilefni í bundu máli. Margar vísur hans lifa enn í dag og varpa ljósi á samtíma þann sem þær spruttu úr. Það er von mín að engin vísa, sem hér verður prentuð, verði tekin illa upp. Þó að vísurnar hafi átt við á „einum stað og einu sinni" eins og Brynjólfur orðaði það þá glettust menn hver að öðrum án þess að vilja meiða nokkurn. Tilefnin þurftu ekki endilega að vera stór.
Árið 1939 reri Brynjólfur til síldveiða fyrir Norðurlandi. Veiðin var treg eins og sjá má af þessari „aflaskýrslu":

Tregðan er svo teljast má

tilgangslaust að róa.

Þó að sagt þeir séu að fá

síld á Húnaflóa.

Hafsteinn Stefánsson var samstarfsmaður, vinur og oft skotmark Brynjólfs. Eitt sinn voru þeir saman í messu og Hafsteinn rjóður af hita. Þá gat Brynjólfur ekki látið vera að vísa til púkans á bitanum í sögum um Sæmund fróða og sendi honum þetta:

Rekjan þér um rjóða kin

renna myndi í hitanum

ef þú sætir eins og hinn

upp á kirkjubitanum.

Einn vinnudaginn í slippnum sendi Brynjólfur honum þennan fyrripart:

Ungur Hafsteinn sótti sjó

seinna fékkst hann við að smíða.

Hafsteinn svaraði:

Fjölhæfnin var feykinóg

fékk hann af því hrósið víða.

Þessi botn var of góður. Svona auðveldlega mátti Hafsteinn ekki sleppa svo hann fékk:

Leitt hvað þjóðin lítils metur hann

ljóst er þó að mikið getur hann.

Eigin kostum engum leynir hann,

öllum skýra frá þeim reynir hann.

Síðar kom þetta:

Þótt menn striti þétt og jafnt,

þurrki út dags og nætur skil,

verður alltaf eitthvað samt

ógert sem mann langar til.

Einar Sveinn Jóhannesson skipstjóri, síðast á Lóðsinum, var afbragðssjómaður og fékk marga góða veiðitúra þegar hann reri til fiskjar. Brynjólfur kvað árið 1948 svo:

Talinn hann af öllum er

aflagarpur mikill.

Oft á sjó í illu fer

Einar Jóhannesson.

Gárungarnir botnuðu hana öðruvísi svo að Einar kom að máli við Brynjólf og spurði hvort einhver óhróður hafi verið kveðinn um sig? Brynjólfur kvað nei við og sagði honum vísuna svona:

Talinn hann af öllum er

aflar lon og don.

Oft á sjó í illu fer

Einar Jóhannesson.

Við þetta fór Einar leið sína með kankvísu glotti.
Stebbi á Sléttabóli var Austfirðingur og trillukarl:

Hefir sérstakt hleðslulag,

hann er einatt senmma á róli.

Hleður bráðum hús á dag,

höfðinginn á Sléttabóli.

Atið í Slippnum var Brynjólfi hugleikið enda hans daglega brauð:

Svona bæti ég seint og snemma

sýknt og heilagt ár um kring

og hef ekki undan, hvað þeir skemma

helst á Mugg og Skaftfelling.

Sveinn þurfti að vinna í fimm bátum sama daginn og þá fékk hann þessa kveðjuna:

Annirnar að Sveini sækja sá má

aldrei hvílast láta.

Verður eins og skipaskækja

að skipta sér á milli báta.

Ég veit hann fara varla má

varhluta af hrósinu.

Hvort er meiri hraðinn á

honum eða ljósinu?

Þegar Hannesi lóðs var nýkominn frá Svíþjóð þurfti að lagfæra margt smálegt áður en báturinn væri hæfur til fiskveiða. Þá samdi Hafsteinn Stefánsson þessa vísu og lét Jóa Páls heyra hana. Jói eignaði Brynjólfi kveðskapinn og ætlaði ekki að láta slippkarlana dunda sér við kveðskap á sinn kostnað, en vísan er svona:

Gaman er að grufla í rími

í góðu veðri einn og frjáls

þó að endist illa tími,

allt það greiðir Jói Páls.

Binni greip undir planka sem slippkarlarnir voru að bera að Sindra en sjálfur var hann að vinna í Hannesi lóðs. Jói sér til karlanna og segir að Binni sé að vinna annars staðar (í Hannesi) og hann gæti bara setið þar og ort. Svo Binni tyllti sér á einn kjölgarðinn í slippnum til að yrkja þetta:

Eru margir Íslendingar,

enginn er þó Jóa líki.

Fyrir blót og formælingar

frægur varð í Svíaríki.

Svía hryllti fram í fingur,

þeir fengu að heyra ragnið ljóta.

Hvaðan ertu, Íslendingur?

Og yfir hverju ertu að blóta?

Jói kom sér í burtu eftir þessa ádrepu.
Þegar Björgvin VE datt á hliðina í dráttarsleðanum í slippnum býsnaðist einn eigendanna yfir því eins og von var. Samtímalýsingin er svona:

Fjandalega fór þetta með hann,

flatur lenti báturinn á sleðann.

Reykdal sagði og var það mjög til vona:

„voðalega er slæmt að fá þá svona."

Meiningarlaust gamanið gekk oft á milli þeirra í slippnum. Guðmundur á Háeyri lagði þennan fyrripart til:

Gúanó og grútarlykt

get ég þar muni anga.

Brynjólfur botnaði:

Og húsið er varla betur byggt

en bátarnir eftir Manga.

Í annað skipti var verið að lesta Foldina á höfninni og mikill atgangur við útskipunina. Svo Brynjólfur segir við Guðmund:

Foldin með freðna ýsu

fer víst héðan í dag.

Hvort er þetta upphaf vísu

ellegar niðurlag?

Guðmundur velti vöngum og sagði: „Ja, þetta getur verið hvort sem er" og svo bætti hann við allt í einu: „Nei, heyrðu, nú fórstu illa með mig." Þá áttaði hann sig á því að þetta var fullgerð vísa sem Iæddist fram af vörum hagyrðingsins.
Jón Stefánsson hafði fengið glennur frá Brynjólfi sem kallaði hann „Eyjakratanna leiðarljós". Um það Ieyti var hann og Bárður Auðunsson að smíða nýtt stýrishús á Björgu VE. Birni Guðmundssyni á „Barnum" þótti hver rúmeining í stýrishúsinu dýf og hafði á orði að dýrt væri að smíða einbýlishús eftir sama verðlagi. Svo Jón kvað til Brynjólfs:

Brillur með bronsuðum spöngum

ber hann á nefinu löngum.

Hæglætismaður í mörgu,

mest þó í húsinu á Björgu.

Á þorrablóti sendi Jón Brynjólfi þessa:

Sumir eru seinir mjög að éta

sjálfsagt af því lítið tuggið geta.

Menn halda í þessum hópi megi finna

húsa-, ljóða- og skipasmiðinn Binna.

Jón var lengi vökumaður hjá Símanum og þetta skeyti fékk hann á sjötugsafmæli sínu frá Binna:

Enn þá um langa æfi

allt falli þér við hæfi.

Sittu í sæmd þinni glaður

sjötugi vökumaður.

Atinu í Lifrarsamlaginu Iýsti Binni svona:

Okkur Drottinn iðka bauð

öll vor störf í friði.

Það er líka lifibrauð

að lifa á grút og ryði.

Samhent er í Samlaginu

samstarfsliðið

vítt er hérna verkasviðið

ekki vantar, nóg er ryðið.

Eitt sinn er ÓIi Ísleifsson fór yfir í Gúanóið til að stöðva dælingu á lýsi spurði Páll Scheving, Brynjólf hvort eitthvað væri að: „Ég sá að ÓIi hljóp!" Meira þurfti ekki:

Eldurinn nýja eyju skóp.

Asíu þjóðir börðust

árið sem að Óli hljóp

undur fleiri gjörðust.

Brynjólfur tók eftir ýmsum töktum í fari samstarfsmanna sinna. Einn af þeim var Finnur í Eyjabúð en hann var um tíma ísláttarmaður í smíðinni á Helga:

Það skal segja svo að engvan blekki

sjálfur er ég drjúgur skrafari.

En málóðasti maður sem ég þekki

mun þó vera Finnur kafari.

Svo hækkaði frægðarsól Einars í Betel en Brynjólfur sá hann í þessu ljósi:

Einar kominn er í tísku

eigi að nota ræðumann,

enda mun við orðanísku

enginn geta bendlað hann.

Ástþór Matthíasson, sem stofnaði Gúanóið, var þakkað svona:

Lífs af hollum heilsulindum

hreysti og þrótt ég teygað fæ.

Yldulykt í öllum myndum

Ástþór skaffar þessum bæ.

Siggi Reim og Brynjólfur unnu lengi saman í Lifrarsamlaginu og var góð vinátta með þeim. Árni Páls kom með þennan fyrripart:

Allar stúlkur elska Sigga Reim,

enginn sem ég hygg að lái þeim.

Þetta er svo efnilegur maður

orðheppinn og sérstaklega glaður

botnaði Brynjólfur.
Nokkrar afmælisvísur sendi hann sínum vildarvinum eins og Unnsteini bátasmið:

Um það verður allra sætt

enda þó um flest menn þrátti.

Þú hefur margan bátinn bætt

á besta hátt sem verða mátti.

Og þegar Jón Ben á Sæfaxa varð 60 ára fékk hann þá þessa kveðju:

Árafjöldann er að sjá

á þér hafi lítið fest,

fyrst þú aflar á við þá

yngri sem að gera best.

Fyrir veislurnar þurfti mikið að baka og þá var leitað til Ingólfs Guðjónssonar, eggjabónda í Lukku:

Ingólfs leita ungfrúr tvær

með æskuþíða blómann.

Illa staddar eru þær

með eggjastokkinn tómann.

Guðjón á Oddsstöðum var lengi líkkistusmiður. Páll Kolka læknir hafði farið frá Eyjum og tekið til starfa annars staðar er þeir hittast. Auðvitað brá glettninni við eins og þeim var einum lagið. Páll spurði tíðinda úr Eyjum, um nýja lækninn og hvernig gengi hjá Guðjóni. Guðjón svarar: „Það er ekkert að gera eftir að þú fórst." Hann fékk þessa kveðju frá Brynjólfi:

Lifðu í sæmd og láni glaður

lengi þína stétt að prýða.

Utan um þig vill enginn maður

áratugi næstu smíða.

Dægurmálin gripu oft hugi Brynjólfs, hvort sem þau tengdust útfærslu landhelginnar í 12 mílur eða öðru:

Fljótt mun takast íslandsmið að eyða

inni á hverri vík og fjarðarmunni.

Breski flotinn býr sig til að veiða

blöndulóka handa drottningunni.

Öll eru skafin Íslandsmið

af ensku hyski.

Stóribróðir streitist við

að stela fiski.

Augljós dæmi enn þá fæst

upp á göfgi breskra þanka.

Þeir hafa góðum Guði næst

gefið okkur Selvogsbanka.

Við ævikvöldið leit hann yfir farinn veg og gaf lífshlaupi sínu þessa lýsingu:

Bjargið erjar báran köld,

brim er fyrir sandi.

Þá er illt um koldimm kvöld

að koma skakkt að landi.

Norðan garri fjúk og frost

fer um landið víða.

Þá er bágt við knappan kost

og klæðaskort að stríða.

Hafís tíðum hafið þakti

Horni frá til Langaness.

Á litlu skari lífið blakti

lýðs og dýra vegna þess.

Enn eru tengd við Austurland

öll mín kærstu minni.

Ellin slítur ei það band

eða nýrri kynni.

Ungur þaðan sótti ég sjó

sumar bæði og vetur.

Sjóveikur en sjaldan þó

seinna leið mér betur.

Og við ljós minninganna hillti undir þessa mynd:

Þó að hér í fylgd með fólki góðu

fest ég hafi Vestmannaeyjum yndi.

Enn í gegnum minninganna móðu

mótar alltaf fyrir Hólmatindi.

Þannig kvaddi Eskfirðingurinn með glensi og glettni samtíðamenn sína en heimahagana í draumsýn bernskunnar.

Snorri í Betel tók saman.