Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1986/Skólaskip

Hilmar Rósmundsson:

Skólaskip

Alllengi hafa umræður farið fram um það hvort ekki væri æskilegt að hér yrði gert út skólaskip til þess að kenna ungum mönnum, sem áhuga hefðu, undirstöðuatriði í sjómennsku. Hugmyndin strandaði alltaf á því að fyrirtækið yrði of dýrt þar sem á slíku skipi yrði að vera áhöfn, auk þess sem olía, veiðarfæri og aðrar nauðsynjar kostuðu sitt. Ýmsir höfðu bent á að tilvalið væri að nota fiskiskipin okkar til þessa verkefnis ef útgerðir og áhafnir þeirra vildu ljá málinu lið.
Vorið 1983 komst skriður á málið og útkoman varð sú að síðastliðin þrjú sumur hafa ungir piltar hér í bæ átt kost á því að kynna sér þá vinnu og það líf sem er um borð í íslenskum skuttogurum. Togaraútgerðirnar hér hafa góðfúslega leyft þremur drengjum hverju sinni á aldrinum 14-16 ára og eftirlitsmanni þeirra að fljóta með tvær til þrjár veiðiferðir á hverju sumri. Stýrimannaskólinn í Vestmannaeyjum hefur séð um framkvæmd en sjávarútvegsráðuneyti hefur árlega veitt nokkurn styrk til verkefnisins. Auk þess hefur á fjárhagsáætlun bæjarsjóðs Vestmannaeyja verið gert ráð fyrir jafnháu framlagi til skólaskips og ráðuneytið hefur veitt þessi þrjú ár. En þar sem litlu hefur verið til kostað hefur bæjarsjóður engin út-gjöld haft og þegar fjárhagsstaða verkefnisins var könnuð nýlega kom í ljós að bæjarsjóður hefur hagnast um 3.000 kr. þar sem sú upphæð var eftir af styrk ráðuneytisins þegar allt hafði verið greitt.
Fyrstu tvö sumurin var Friðrik Ásmundsson skólastjóri Stýrimannaskólans leiðbeinandi drengjanna en á síðasta sumri tók undirritaður það að sér. Mér er bæði ljúft og skylt að verða við ósk ritstjóra sjómannadagsblaðs okkar að lýsa í stuttu máli því sem hér fer fram.
Á síðastliðnu sumri voru farnar tvær veiðiferðir með Klakk VE 103. í báðum ferðum var fjórum mönnum fleira um borð en venjulega, þrír þeirra voru ungir menn í sinni fyrstu alvörusjóferð, en einn gamalreyndur með vel fjörutíu ára sjómennsku að baki og hafði kynnst flestum veiðiskap, en þó aldrei verið á þessum stórvirku aflaskipum er kallast skuttogarar.
Undirbúningur ferðanna hófst með því að ég fór með ungu mennina til skráningarstjóra. Þar vorum við allir skráðir hásetar á Klakk, þeir fengu sínar sjóferðabækur sem ég ráðlagði þeim að geyma vel og láta færa skilmerkilega í ef þeir yrðu meira til sjós því að það gæti verið bæði fróðlegt og skemmtilegt að eiga gamlar sjóferðabækur og ýmislegt myndi rifjast upp við lestur á slíkum bókum. Einnig gæti það komið sér vel að eiga atvinnusögu sína á einum stað og á ég mjög nærtækt dæmi þar um. A síðastliðnu hausti varð ég sextugur, en það þýddi að gæti ég sannað tuttugu og fimm ára sjómennsku þá væri ég þar með löggilt gamalmenni með þeim réttindum og skyldum er því fylgja. Þá hefði verið þægilegt að eiga sjóferðabækur frá 1943 til 1985."
Þegar skráningu var lokið héldum við í Eyjabúð en þar var keyptur hlífðarfatnaður á ungu mennina og var hann hluti af launum þeirra, en auk sjógallans fengu þeir fjögur þúsund krónur í laun fyrir ferðina. Fyrri ferðin hófst þann 3. júní og áttum við að mæta til skips kl. 13.
Ég lagði áherslu á það við piltana að þeir skyldu strax temja sér þá gullvægu reglu að betra væri að mæta tíu mínútum fyrir ákveðinn tíma en að koma tíu mínútum of seint, og mættu þeir ávallt hafa það hugfast. Ég mætti að sjálfsögðu tímanlega, en í báðum tilfellum voru piltarnir mættir, ásamt sínum nánustu, tilbúnir í slaginn.

Vel var tekið á móti okkur af Haraldi Benediktssyni skipstjóra og hans mönnum. Stýrimennirnir, Kristján og Vigfús, sýndu okkur hvar við ættum að sofa, en upp úr kl. 13 var látið úr höfn. Stefna var sett djúpt fyrir Portland, vaktir settar og ákveðið að einn piltanna yrði á stýrimannsvaktinni, annar á bátsmannsvaktinni, en sá þriðji skyldi aðstoða Viðar bryta í tvo daga í einu, en þá tæki annar við því starfi.
Kl. um 17.30 var kastað utarlega á Kötlugrunni í blíðskaparveðri. Við viðvaningarnir stóðum aftan við brúna og horfðum á vinnubrögð hinna vönu sjómanna. Þar stóðum við einnig spenntir þegar híft var í fyrsta sinn eftir stutt tog. Ekki reyndist mikið að hafa á þessu grunni, og var sett á fulla ferð lengra austur. Næst var reynt utarlega á Síðugrunni og fékkst þar um hálft annað tonn af blönduðum fiski eftir tvo tíma.
Þegar verið var að taka trollið vildi það óhapp til að einn skipverja datt niður í móttöku og meiddist. Skipstjóri þorði ekki annað en að fara með hann í land og var stefna sett á Hornafjörð. Hafnsögubátur tók hinn slasaða í land, en fljótlega var kastað í svokölluðu „Sláturhúsi" og var verið þar í fjóra sólarhringa. Mikið var um festur og rifrildi og grandaraslit, en reytingsafli og fengust um 1100 kassar af góðum fiski, aðallega ýsu, á þessum tíma. Þegar fór að tregast var kippt á Öræfagrunni, og í fyrsta holi þar fengust um tuttugu tonn, aðallega stórufsi. Það var fallegur belgur á dekkinu þegar búið var að hífa pokann inn. Fljótlega var trollið í botni aftur, og er það hreint undravert hve miklu þessi skip geta afkastað, ef fiskur er undir.
Á þessum slóðum var verið í rúman sólarhring Í dágóðum afla, en þá komu boð. frá útgerðinni um að óskað væri eftir skipinu til löndunar mánudagsmorguninn 10. júní. Kl. 23 var haldið í land og reyndist aflinn vera 96 lestir í sex daga veiðiferð.
Piltarnir, sem fóru þessa ferð, heita Árni Karl Ingason, Jóhann Þráinsson og Jón Ágústsson. Þeir gengu á vaktir sem fyrr er sagt, þeim voru sýnd réttu handtökin við aðgerð á fiski, látnir hjálpa til í lestinni og sáu hvernig gengið er frá fiskinum. Þeir voru látnir rekja í nálar og sýnt hvernig skorið er úr og slétt net bætt, og einnig var reynt að kenna þeim algengustu sjómannshnúta.
Síðari ferðin hófst kl. 17 þriðjudag 11. júní. Undirbúningur var sá sami og nú höfðu aðrir þrír ungir menn verið skráðir skipverjar, en þeir heita Gylfi Gíslason. Ingimar Andrésson og Neal Brown. Nú var stefnan sett í vestur frá Smáeyjum og tekið stutt hol á „Tánni", en þaðan haldið á Vestfjarðamið. Þegar við vorum staddir út af Breiðafirði kom tilkynning um að togarinn Sjóli væri að brenna út af Patreksfirði og setti Haraldur skipstjóri stefnuna á þann stað ef unnt væri að veita aðstoð. Það var óhugnanleg sjón að sjá reykjarmökkinn stíga upp af þessu fallega skipi. Strandferðaskipið Esja hafði tekið Sjóla á síðuna og varðskip var á staðnum og unnu þær skipshafnir að slökkvistörfum. Var stoppað þarna í nokkurn tíma, en þegar spurningu Haraldar skipstjóra um það hvort við gætum hugsanlega aðstoðað var svarað neitandi var haldið á miðin.
Tvö hol voru tekin á Víkurálssvæði, afli dágóður, en þar sem uppistaðan var ufsi var haldið norðar. Veiðarnar gengu vel og var nóg að gera um borð. Reynt var að kenna drengjunum það sama og hinum. Þegar við höfðum verið á Vestfjarðamiðum í sjö sólarhringa og fengið 3200 kassa komu boð frá útgerð þess efnis að þar sem mikill fiskur hefði borist til frystihúsanna gætu þau tæpast tekið við okkar afla, og hefði því fengist söludagur í Grimsby og ættum við að landa þar þann 26. júní. Eftir að önnur löndunarhöfn var ákveðin tlutti karlinn sig á grunnslóð, mig minnir að hann kallaði bleyðuna Miklubraut". Þar var verið í tvo sólarhringa í ágætisreytingi af mjög góðum siglingafiski, ýsu, þorski og kola. Kl. 18 föstudaginn 21. júní var haldið af stað til Grimsby og átti að hafa viðkomu hér heima. En þegar komið var suður í Faxaflóa varð bilun í vél, smurkælar stífluðust og tók það 61/2 klst. að hreinsa þá og var skipið á reki þann tíma. Eftir þessa töf var sýnt að við máttum engan tíma missa ef fyrirhugaður söludagur ætti að nást, og ekki bætti það úr, að spáð var austan hvassviðri. Enginn tími var til þess að fara hér í höfn og kom Lóðsinn inn fyrir Eiði með það sem okkur vantaði. Fjórir skipverjar fóru í siglingafrí, en tvær ungar stúlkur frá Akranesi fengu að fljóta með út. Tveir piltanna héldu einnig með til Grimsby og höfðu gaman af.

Hilmar Rósmundsson kennari, Árni Karl Ingason nemandi, Jón Ágústsson nemandi, Jóhann H. Þráinsson nemandi, Haraldur Benediktsson skipstjóri

Haldið var austur með landi þar sem veður var slæmt, austan tíu vindstig.
Skipverjar héldu vöktum sínum á útleiðinni og nóg var að gera. Fyrst var skipið þrifið hátt og lágt en síðan voru trollin, sem notuð voru í túrnum, yfirfarin og það lagfært sem þurfti. Veðrið hélst vont allan næsta sólarhring en fór þá að ganga niður. En þar sem Klakkur er mikil gangstroka hélt hann tíu sjómílna ferð meðan brælan var og lá svo á þrettán til fjórtán mílum, þegar lygndi. Það varð til þess að við náðum kvöldflóðinu í Grimsby þann 25. júní, en í fiskidokkina komum við kl. 23:30.
Löndunargengið var tilbúið á bryggjunni og hóf strax löndun og var henni lokið kl. 9:30 morguninn 26. Svo þetta slapp allt, þó að tæpt stæði. Aflinn reyndist vera 168 lestir, fiskurinn mjög góður og seldist fyrir 6,3 milljónir króna. A fimmtudagsmorgun var haldið af stað heim og eftir rúma þrjá sólarhringa í blíðskaparveðri var lagst hér að bryggju og lauk þar með þessu verkefni þetta árið þar sem þeir drengir, sem sótt höfðu um að fara næstu ferð, höfðu hætt við og ráðið sig í vinnu. Aftur á móti hafði hópur stúlkna á þessum aldri óskað eftir að fá að fara í veiðiferð en þar sem við litum á þetta verkefni sem starfskynningu og töldum ekki líklegt að þær hefðu hug á að leggja sjómennsku fyrir sig var ákveðið að verða ekki við þessari ósk þeirra.
Framhald á þessu verkefni byggist á því hvort fjárveiting fæst til þess. Ég tel sjálfsagt að stefna að því að halda þessu áfram þar sem ég veit að drengirnir sem þátt taka hafa af þessu bæði gagn og gaman, og eflaust læra þeir eitthvað sem síðar kann að koma sér vel.
Sjálfur hafði ég ánægju af þessu verki og mér fannst mjög fróðlegt að kynnast veiðum og vinnu um borð í þessum stórvirku skipum.
Að síðustu vil ég þakka Haraldi skipstjóra, og allri skipshöfn hans á Klakk, fyrir mjög ánægjulega samveru.

Hilmar Rósmundsson.

• Efnisyfirlit: Sjómannadagsblað Vestmannaeyja