Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1985/ Samtíningur og sitthvað um handfæri

Eyjólfur Gíslason frá Bessastöðum:

Samtíningur og sitthvað um handfæri

Alla þá löngu tíð sem róið var með hami¬færi var keipað fyrir fisk þegar ac) búið var að taka grunnrnal. Grunnrnú/ var það kallað að lyfta öngli og sökku (eða vaðsteini) vel fríu frá sjávarbotni og allt upp í hálfan faðm á hraunbotni. Að keipa fyrir fisk var það að hreyfa færið met) vissu millibili og finna hvort fiskur var nærri og reyna að festa hann á krókinn sem hnýttur var á enda öngul¬taumsins. Öngultaumur mun oftast hafa verið um einn metri á lengd og var hnýtt neðan í sökkuna eða vaðsteininn, en vað¬steinar voru notaðir í Eyjum fram á seinni hluta nítjándu aldar. Í öllum pott- og hl_v¬sökkum var gat til beggja enda um ca. 2 til J sm. urrimáls og í það var látin smá skinnreim úr nautshúð. með smá langskun)] til beggja enda. og þar var færinu og öngultaumnum hnýtt og þessar skinnpjötlur þá nefndar jór¬sendur: lúgu þær einfaldar í sökkugatinu en tvöfaldar þar sem færinu og taumnum var hnvtt. Oft kom það fyrir að öngultaumurinn vafðist um sökkuna og van) þá ekki fisks vart og var það kallað að vera uppundinn og þá komist svo að orði, ef menn hofðu upp færi sitt til að gæta að því ... Ekki var von að ég yrði var að vera svona þræl uppundinn." Um og eftir 1910 fóru menn að nota hálfteina sökkur sem SVl1 voru þá kallaðar. Járnteinn. ca. 20 til 25 sm. langur. var rekinn inn í blvsökkurnar neðan til O!! var teinninn festur v~l þar. Á enda teinsins var heygt auga sem sigurnagli var í og var efri enda öngul¬taumsíns hnýtt í hann og nú vafði taumurinn sig ekki upp á sökkuna. Stuttu seinna fóru menn svo að nota hailans-sökkur svo kall¬aðar. Þær voru þannig að stáljarntcinn. ca. 60 sm. langur. lá í gegnum þær og var öngul¬taumur í hvorum enda teinsins. svo að nú var hægt að draga tvo fiska í einu. Teinarnir voru álíka að sverleika og steypustyrktarjárn. Þannig handfæri höfðu þá franskar og fær¬eyskar fiskiskútur notað í fleiri ár við Eyjar. .Að draga upp handfæri án þess að korna með fisk var kallað ac) draga koppgjörð, Mjög var það misjafnt. hve menn voru fiskrnr. sem kallað var. og var sagt um þá menn sem fisknir voru: Hann er bráðfiskinn og hann er lúsfiskinn og lúrjiskinn, en það voru menn sem voru að draga einn og einn SJÓMANNADAGSBI.AÐ VESTMANNAEY.!,\ fisk í tregfiski, þegar aðrir urðu ekki varir. En þeim, sem gekk illa að ná í fisk, voru kallaðir fiskifælur og urðu þá víst oftast að vera í andófinu sem þótti ekki nein virðingarstaða þó oftast væri þar erfiðara en hjá færa¬mönnunum. Alla tíð mun það hafa verið föst venja í Eyjum, og sennilega í fleiri veiðistöðum, að þegar róið var með handfæri og keipað var fyrir fisk að leggja undir sem kallað var í tregfiski. En það var að andófsmaður eða menn, sem ætíð voru tveir eða fleiri á vetrar-vertíðarskipunum (,,Því eftir því. sem aida vex, árar tjölga á borði") áttu að tilnefna unga og eigulega stúlku og skyldi hennar njóta sá sem fyrstur drægi fisk. En svo var líka oft höfð með gömul og leiðinleg kerling og hana fékk sá er síðastur varð til að draga fisk. Þetta gaman hafði oft orðið mikil keppni milli yngri manna. Ef ekki varð fisks vart þar sem rennt var og leita varð annars staðar, gekk þessi kvennafengur til andófsmanna. Hætt var að keipa fyrir fisk þegar nylon¬færin komu því að þau voru vafin upp á járn eða aluminium-rúllur sem voru með hand¬sveifum til hvorrar handar, en eru nú tengdar rafmagnsgangráði. Séra Brynjólfur Jónsson. sem var prestur í Eyjum frá 1858 til 1884, bjó góðu búi á Ofanleiti fyrir ofan Hraun, enda taldist Ofanleitið fjórar jarðir, sem allar áttu sinn leigumála, ásamt fjórum öðrum jörðum fyrir ofan Hraun og voru þær jarðir kallaðar kotin. 90 Í tíð séra Bryjólfs hafði Ofanleitisheimilið oftast verið mannmargt og ætíð hafði prestur tvo og þrjá vinnumenn. Einn þeirra, sem hafði dvalist þar í mörg· ár, hét Einar Ás¬grímsson og þótti æði-sérkennilegur í tali og töktum; og var því margt eftir honum haft. Utan vetrarvertíða reru vinnumenn prests, sumur og haust, úr Klaufinni sem var upp¬sátur otanbyggjararnanna alla tíð. Prestur var vanur að spyrja menn sína frétta þegar þeir komu heim af sjónum. og eitt sinn. er hann SJÚMANNADAGSBLAÐ VESTMANNAEY.JA talaði við Einar. hafði hann sagt: ,.Mér sýnist þú svo daufur. Einar minn?". En karlinn svaraði: . .Ja. er það furða. prestur góður, helvítið hún Sigga á Steinsstöðum skellti undan mér. .. En Sigríður var vinnukona á Steinsstöðum og hafði verið lögð undir þegar Einar varð fyrir óhappinu, að missa sökku og öngul. sem þótti á þeim tíma æði-mikill skaði. Ég sendi öllum Vestmanneyingum bestu kveðjur og óskir um ánægjulegan og skemmtilegan sjómannadag.