Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 2008/Áraskipið Gideon VE 14

GÍSLI EYJÓLFSSON

Áraskipið Gideon VE 14

Gísli Eyjólfsson

Inngangur.
Áraskipið Gideon er áreiðanlega kunnasta áraskip Vestmannaeyinga og margt verið um það skrifað. En þegar farið er að bera þessi skrif saman, er margt sem ekki kemur heim og saman eða er beinlínis rangt.
Skrifaðar samtímaheimildir eru nánast engar til og hafa ekki verið mönnum tiltækar. Menn hafa því farið eftir sögnum í munnlegri geymd eða stuðst við það sem áður var komið á prent.
Ég hef tínt saman það sem ég hef fundið um smíðaár, skipasmiðinn og hvað Gideon var lengi róið til fiskjar.

Úr skrifum um Gideon:
„Mér hefur verið sagt að Þorkell Jónsson, bóndi á Ljótarstöðum í Austur-Landeyjum, hafi byggt skipin Gideon, Ísak og Trú, sem öll voru orðlögð gæða-og happaskip.“
„Öll hafa þessi skip að líkindum verið smíðuð á árunum 1835 - 1850. Erfiðlega gekk þó mönnum þeim, sem fluttu Gideon í fyrsta skipti til Eyja, því þeir tepptust þar í fullar 16 vikur.“ (56) „Ísak var smíðaður 1836.“ (105) (Formannsævi í Eyjum, bls. 56 og 105, eftir Þorstein Jónsson í Laufási.)
„Þorkell á Ljótarstöðum hélt í raun smíðaskóla því ungir menn lærðu hjá honum smíði. - Þorkell smíðaði áttæringinn Trú árið 1850 _ _ Vestmannaeyjaskipin Gideon og Ísak voru smíðuð af Þorkeli á Ljótarstöðum. Nokkuð breytilegt lag var á skipum Þorkels. Gideon var mikið skábyrtur (skábyrðingur) en Trú var stokkreist. - - Skipið Gideon var smíðað af Þorkeli Jónssyni á Ljótarstöðum árið 1836 og var því haldið úti frá Vestmannaeyjum í 73 vertíðir, síðast róið til fiskjar vetrarvertíðina 1905.“
(Sjósókn og sjávarfang, bls. 15 og 69, eftir Þórð Tómasson í Skógum.)
„Áttæringurinn „Gideon“, Vestmannaeyjum“ - - „Hann var smíðaður að Kirkjulandi í Landeyjum og var aðalsmiðurinn Hjörleifur Kortsson frá Mið Grund undir Eyjafjöllum, sem þótti snillingur í skipasmíði á sinni tíð. Gideon var haldið úti frá Vestmannaeyjum í 72 vertíðir samfleytt og var ávallt hið mesta happaskip. Aldrei vildi neitt slys til á „Gideon“ og voru þó formenn þeir, er með hann voru, hver öðrum djarfari sjósóknarar. Sérsaklega fékk „Gideon“ orð fyrir að fara vel „undir farmi“ og að vera góður „siglari.“
Formaður með „Gideon“ síðustu 37 árin var Hannes Jónsson, hafnsögumaður, sem nú er 76 ára að aldri. Hannes byrjaði sjósókn 11 ára gamall og tók skipstjórn á „Gideon“ er hann var 17 ára. - - „Gideon“ er nú að vísu undir lok liðinn og Hannes hættur að stunda sjóróðra en vegna þess að mér þykir líklegt að ýmsum lesendum „Ægis“ þyki fróðleikur í að heyra nokkuð nánar um slíkt skip, sem í nærri þrjá aldarfjórðunga sótti gull í greipar hafsins, hefi ég beðið Hannes að segja nokkuð gjör frá „Gideon“ og ýmsu í því sambandi er snerti útveginn á dögum opnu skipanna.“- - „Ritað í febrúarmán. 1929. J. Þ. J.“
(J.Þ.J. = Jóhann Þ. Jósefsson, alþingismaður.) (Ægir. Marz 1929. Nr. 3.)
Hjörleifur (Kortsson á Mið-Grund) var Vigfússon en kona hans hét Guðrún Kortsdóttir og bjuggu á Syðstu-Grund, undir Vestur- Eyjafjöllum. ( Manntal 1840 og Goðasteinn 1963.)

Þessi mynd er sennilega frá árinu 1908, þriðja ári vélvæðingar bátaflotans í Vestmannaeyjum sem hófst árið 1906, þegar tveir vélbátar gengu frá Eyjum, þó að fyrsti vélbáturinn hafi komið til Vestmannaeyja árið 1904. Vetrarvertíðina 1907 voru gerðir út 22 vélbátar frá Vestmannaeyjum og umsvifin því geysilega mikil. Vetrarvertíðina 1908 hófu 17 nýir vélbátar göngu sína og 39 vélbátar gengu frá Eyjum og öll gömlu áraskipin voru lögð fyrir róða. Frægasta áraskip Vestmannaeyjaflotans á 19. öld, Gideon VE 14, er þarna sannarlega kominn á hólana, en 1 febrúar 1904 var einkennisnúmerið VE 14 málað á skipið. Myndin er tekin neðst á Kirkjuveginum sem þá var. Þar stóð síðar verslunin Þingvellir. Yst í kanti myndarinnar til vinstri er Batavía eða Brandshús við Heimagötu sem síðar varð. Húsið sem er mest áberandi til vinstri er Dalbær sem Sigurður Sigurfinnsson Hreppstjóri (faðir Einars ríka) byggði samkvæmt virðingargjörð árið 1892 og enn stendur á horni Fífilgötu og Vestmannabrautar, og er nú elsta íbúðarhúsið í Vestmannaeyjum. Til visntri við þakskeggið á Dalbæ gætu verið býlin Eystri- og vestri Vesturhús. Á miðri mynd, uppi undir hlíðum Helgafells er Norður-Gerði sem byggt var árið 1907. Þar bjó Jón Jónsson, bróðir Guðlaugs í Gerði og formaður á sexæringnum Halkion, ásamt konu sinni Guðbjörgu Björnsdóttur og síðar börn þeirra, Jónína og Björn, sem bjuggu þarna langa ævi. Til hægri við Dalbæ er sennilega Kokkhús sem kvosin norðan við Vestmannabraut, milli Kirkjuvegar að vestan og Heimagötu að austan, norðan við Lágafell og Geirland , var kenn við og kölluð er enn í dag Kokkhúslág. Yfir hjallana tvo sést skorsteinninn á Byggðarholti sem byggt var árið 1906 en þar bjuggu hjónin Ólöf Jónsdóttir, ættuð úr Landeyjum og Antoníus Þ. Baldvinsson frá Berufirði. Yfir þakið á Byggðarholti, til vinstri við skorsteininn sést á þakið á Stóra-Gerði sem var byggt árið 1901. Lengst til hægri sést gaflin á Steinholti sem byggt var árið 1906 og fór undir hraunið 1973. Steinholt byggði Kristmann Þorkelsson, á sinni tíð þekktur maður í Vestmannaeyjum sem margar sögur fara af vegna fljótfærni hans og léttleika en hann á marga afkomendur í Eyjum. Kristmann kom að austan, frá Eskifirði, og var systir hans Guðrún Þorkelsdóttir sem er þekkt nafn meðal sjómanna eftir að sonur hennar, útgerðar- og athafnamaðurinn Alli ríki, skírði eitt skipa sinna í höfuð móður sinnar. Í desember árið 1906 er Steinholt virt á kr. 6.520 til „húsaskatts“ (fasteignaskatts) sem staðfest er af Magnúsi Jónssyni sýslumanni 31. desember 1907. Árið 1906 voru 9 nýbyggðar húseignir virtar til fasteignamats og var Steinholt með annað hæsta matið. Hæst mat fasteigna hefur „Húseign Lyder Höydahls, sölubúð og vörugeymsluhús virt á kr. 17.910.“ Húsið var í fyrstu ein hæð, allt byggt úr timbri og hét þá Vísir. Veturinn 1921-1922 var Magnús Stefánsson skáld (Örn Arnarson sem orti m.a. Stjána blá og Íslands Hrafnistumenn ) þar við afgreiðslu. Fyrsta kaupfélagið í Vestmannaeyjum kaupfélagið Herjólfur var að Þingvöllum og um tíma verslaði þar Valdimar Ottesen sem gaf út fyrsta fréttablaðið í Vestmannaeyjum, árið 1917. Það var fjölritað vikublað og hét Fréttir en aðeins tíu eintök komu út af blaðinu. Hús þetta varð síðar Verslunin Þingvellir, með matvöruverslun á neðstu hæð en á efri hæð voru skrifstofur Hraðfrystistöðvar Vestmannaeyja. Um tíma var Bifreiðastöð Vestmannaeyja (BSV) í þessu húsi og í risinu hafði Magnús á Sólvang, skipstjóri en í hjáverkum ritsjóri vikublaðsins Víðis, aðsetur og afgreiddi blaðið til sölubarna. Steinholt var merkilegt hús og á þeirra tíma mælikvarða stórhýsi. Þegar Íslandsbanki hóf starfsemi sína í Vestmannaeyjum 30 . október 1919 var bankaútibúið til húsa í Steinholti. Kristmann Þorkelsson bjó í Steinholti ásamt konu sinni Jónínu Jónsdóttur og 9 börnum þeirra til ársins 1932 þegar þau hjón fluttu til Reykjavíkur. Til vinstri við kvistinn á Steinholti er sennilega þakið á Ási sem ennþá stendur og Stefán gíslason, síðar á Sigríðarstöðum í Stórhöfða, byggði árið 1903 og rak þar bakarí ásamt konu sinni Sigríði Jónsdóttur. Hús með löngum mæni og skorsteini sem r´kur úr en Ás ber yfir vesturendann gæti verið Hvammur. Þessa merkilegu mynd tók þýskur ferðamaður sem kom til Vestmannaeyja með m.s. Ceres, 3. ágúst árið 1908 (sbr. Skipakomubók Vestmannaeyjahafnar) og fannst myndin af tilviljun í kassa á hálofti í gömlu húsi í Hamborg sem átti að fara að rífa og var send að gjöf til Ljósmyndasafns Reykjavíkur. Þar gróf Ragnar Eyjólfsson frá Laugardal upp myndina. Við Raganar og Gísli Eyjólfsson vorum síðan að grúska íþesari fágætu mynd og er textin við myndina niðurstaðan. Konan á myndinni er því miður óþekkt. Margt er þarna merkilegt og forvitnilegt auk hins fræga Gideons og vitnar um liðna tíma, t.d. svonefndar spílur á trönum sem sjást á miðri mynd. En lundaspílur voru bak, haus og vængir lundans kallaðar, eftir að fuglinn hafði verið reyttur og krufinn. Bringan og kríkarnir voru þá aðskilin frá bakinu og síðan söltuð í kagga til vetrarforða eða hengd upp í reyk. Spílurnar voru hengdar upp og látanar þorna og blása og þóttu hinn besti elddiviður.Það var kallað að „spíla lundabein“ þegar gengið var frá lundabakinu og því sem með fylgdi til þerris og eldsneytis með því að gera gat á hálsinn og stinga öðrum vængnum af næsta fugli í gatið. Þannig voru margir fuglar „spyrtir“ saman í langar lengjur sem voru síðan bornar út á garða og bjálka til þerris. Þarna virðist einnig hanga fiskur til verkunar í skreið. Gaman væri ef fleiri slíkar myndir ræki á fjörur.Þær segja ætíð mikla sögu. Guðjón Ármann Eyjólfsson.

Í grein Hannesar í Ægi, no 3, 1929, um „GIDEON", segir m.a.:
„Var hann talinn með stærstu áttæringum um sína daga, hálfrar þrettándu álnar langur á kjöl en hálf sautjánda alin milli stafna; sjö og hálfrar álnar breiður og hálf önnur alin á dýpt undir hástokka; árarnar voru langar, fullar níu álnir og þriggja þumlunga breið blöðin. Bátur þessi var smíðaður í Landeyjum og þegar hann var tilbúinn, færðu Landeyingar hann til Eyja og gekk þeim vel „út“ en miður til lands aftur því að gæftir voru svo stirðar að þeir urðu að bíða byrjar í 13 vikur; mundi slíkt þykja ekki liðlegar samgöngur nú, - - Sigling á áttæringum var að öllum jafnaði hin svokallaða" lokortusigling" og svo var um "Gideon"; voru siglur tvær, hin fremri hálf níunda alin á hæð, hin aftari ellefu.
Í framsegl og klýfi þurfti 44 álnir af álnar breiðum dúk en í afturseglið 60 álnir.
Formenn á opnum bátum, slíkum sem „Gideon,“ höfðu jafnan hlut við háseta og 40 krónur að auki en hásetar fengu 3-4 króna þóknun, er kölluð var „skipsáróður“, og greiddi bátseigandi hvort tveggja. Síðar var sú venja upptekin að bátseigendur buðu skipverjum til sín nokkurum (2 - 4) sinnum á vertíð og veittu þeim sætt kaffi og með því og enda stundum vín í kaffið. Þá var og haldin eins konar veisla, er bátur var settur í hróf, og veitt brauð, tóbak og vín, og ekki nóg með það, heldur var hverjum þeim, sem vann að því að koma skipinu í hrófið, gefin þriggja pela flaska af brennivíni í nestið.
Meðan fiskað var með handfæri, var 19-20 manna skipshöfn á hverjum áttæringi, og að auki einn eða tveir drengir upp á hálfdrætti. Eftir áttæring voru teknir fjórir hlutir og kallaðir „dauðir hlutir“ og var aflanum skipt í 23 - 24 staði. En þegar farið var að nota lóðir (í Vestmannaeyjum um 1897), breyttist þetta nokkuð og þó ekki til muna fyrr en eftir 1900. - - „Gideon“ var talinn allmikið skip en fremur valtur, væri hann tómur, en því betri í sjó að leggja sem meira var í honum og bar hann í sæmilegu veðri og sjó 40 fiska hlut af fullorðnum þorski. ( = 960 þorska. G.E.)
Oft var, um þessar mundir, farið í hákarlalegur og þóttu þær svaðilfarir ekki all-litlar því að oft var langt róið og legið úti. Þótti það sæmilegur afli að fá 32 tunnur lifrar í legu enda báru áttæringar ekki meira, svo að tryggt þætti, því lifur er illur farmur og var haft meira borð fyrir báru en ella.
Áttæringar með „lokortusiglingu“ voru taldir allgóð hlaupaskip undir seglum og eru dæmi þess að þeir gengu nær þrettán mílur danskar (á vöku) í liðugum vindi. Svo var þetta t.d. eitt sinn er ég var staddur á „Gideon“ „undir Sandi“, milli Kross og Bryggna (á 15 faðma dýpi). Skall þá á norðan fárviðri svo mikið að við gátum ekki haldist þar við og urðum að hleypa til Eyja; vorum við 30 mínútur á leiðinni með hálffermi af fiski og öll segl tvírifuð. Öðru sinni var ég í hákarlalegu í útsuður af Pétursey og ekki all-langt frá landi; gerði þá hroðastorm á vestan um kl. 9 árdegis og hélst allt til kvölds; við settum upp segl, því að ekki þótti sætt, og krusuðum til Eyja; lentum við þar kl. 7 og þótti hafa gengið vel. - -
Lítið var um vistaskipti á skipum þessum svo oft var maður í sama skiprúminu meðan hann reri út; höfðu menn svo miklar mætur á fleytunni, er þeir sóttu á björg sína í sjóinn, að þeir vildu ekki við hana skilja unz þeir hættu sjómensku með öllu; get ég þess til dæmis, að ég var 43 vertíðir á „Gideon“ og einn hásetinn 38 vertíðir.
„Gideon“ gekk til fiskjar í 72 ár en þó voru þrír formenn með hann alls; fyrstur Loftur Árnason, bóndi á Þorlaugargerði en hann flutti til Ameríku (Utah), annar var Árni Diðriksson, bóndi í Stakagerði, og loks Hannes Jónsson, hafnsögumaður að Miðhúsum, er sett hefir saman þetta greinarkorn."
(Öll mál eru danskar álnir. 1 alin = 24 tommur = 62,8 sm. - 1 míla dönsk er 7,53 km.= 7530 m. G.E.)
„Hannes hóf sjómannsferil sinn 11 ára gamall og formaður á Gideon varð hann 17 ára. Gideon var haldið út frá Eyjum í 72 vertíðir samfleytt. Var Gideon ávallt mikið happaskip þótt oft væri tvísýnt um landtöku. Gideon var með stærstu áttæringum, hálf seytjánda alin milli stafna. Hann var sjö og hálf alin á breidd og ein og hálf alin á dýpt undir hástokka, árar voru níu álna langar.
Meðan fiskað var á handfæri var 18-20 manna áhöfn á áttæringum.
Gideon var fremur valtur tómur en fór vel undir farmi. Hann var þykkur í hælinn og lá því nokkuð fram; hann bar 40 fiska í hlut af vænum þorski. Undir seglum gekk hann 13 mílur á vöku.

Áttæringurinn Gideon, frægasta áraskip í Vestmannaeyjum á 19. öld, og róið til fiskjar frá Eyjum í yfir 70 ár. Gideon bar um 960 fiska af fullorðnum þorski. Áhöfnin var um 19-20 menn þegar handfæri var eina veiðarfærið, en 10. apríl 1897 tóku Vestmannaeyingar aftur upp notkun línu eftir margra alda hlé og jókst þá aflinn að mun og færri menn voru í áhöfn. -GÁE.

Gideon var smíðaður á Kirkjulandi í Austur - Landeyjum. Aðalsmiðurinn var Hjörleifur Kortsson frá Mið Grund undir Eyjafjöllum sem var snillingur í bátasmíðum. Þá er bátasmíðinni var lokið, fóru Landeyingar út í Eyjar með skipið. Meðan þeir dvöldu í Eyjum, gerði frátök svo þeir biðu landleiðis í hvorki meira né minna en þrettán vikur."
(Úr þætti Sigurðar Ingimundarsonar í Skjaldbreið í Öruggt var áralag, bls. 31, eftir Harald Guðnason.)
Í grein eftir Eyjólf Gíslason, föður minn, í Sjómannadagsblaði Vestmannaeyja 1954 segir; að Gideon hafi gengið í 72 vertíðir og Hannes Jónsson róið á honum 43 vertíðir, þar af verið formaður 37 vertíðir, tekið við formennsku aðeins 17 ára.
í Sjómannadagsblaðið 1960 skrifar Eyjólfúr grein sem heitir „39 vertíðir við sama keipinn.“ og fjallar um Ögmund Ögmundsson í Landakoti sem reri 39 vertíðir á Gideon. „Ögmundur var fæddur að Reynisholti í Mýrdal 2. ágúst 1849.“ Flutti til Eyja 1867, vinnumaður til Árna Diðrikssonar, bónda og formanns á Gideon, og byrjar að róa með honum þá vertíð, þá á 18. ári.“Flestar eða allar vertíðarnar var Ögmundur í krúsinni (þ.e. fremsti maður) og átti hann að sjá um klýfinn og gæta hans er siglt var. Allar vertíðarnar hvíldi (reri) hann við sama keipinn, andófskeipinn á bakborða.“ Ögmundur lenti því í útilegunni miklu árið 1869 er árarnar fuku upp úr keipunum. „Veður þetta kom mjög snöggt og varð við ekkert ráðið fyrir veðurofsa.
Gideon var kominn inn á móts við Miðhúsaklett, þegar veðrið skall á, en dró ekki inn Leiðina,"- "og varð að lensa á árunum austur fyrir Bjamarey, eins og hin skipin."
„Tvær síðustu vertíðimar, 1906 og 1907, reri hann með föður mínum á áttæringnum Elliða, er var með færeysku lagi og átti Ögmundur 1/5 hluta í honum.“
Elliði VE 83 var byggður í Eyjum árið 1905 og áttu þeir Gísli, afi minn, og Ögmundur 1/5 part hvor í honum. Þeir voru skipsfélagar af Gideon en honum var lagt eftir vertíð 1905.
(Þeir eru fremstir á myndinni af Gideon á siglingu í höfninni.) G.E.
Árarnar á Gideon voru „ekkert barnameðfæri. Þær voru 18 feta langar og eftir því gildar.“ - - Þegar fallið var á, voru tveir menn um hverja ári og sátu því 4 menn á hverri þóftu. „Tvö möstur og seglin lágu á milli ræðaranna.“
( Formannsævi í Eyjum, bls. 52.)

Fréttabálkurinn. Eptirmæli ársins 1837
. „Að sönnu var veðrátta heldur hroðafengin fram eptir haustinu og rigningasöm, so lítið varð að verkji - komu og frostin þegar rigningunum ljetti, og heldur með firra móti; enn þó var sunnanlanz, þegar á allt er litið, frá haustnóttum - enn sjer í lagi frá því með jólaföstu - og fram á góu einhvur staklegasta veðurblíða, optast þíður og sunnanátt. Er það meðal annars til marks um það, að undir 30 menn úr Landeíum sátu tepptir í Vestmannaeíum frá 3. deígi nóvembers til 29. í janúar; hefir það ekkji borið til í mannaminnum. Enn úr Eíunum verður ekkji komizt til lanz nema í norðanátt, utan í eínstöku góðviðrum og sjódeíðum á sumardag. Má svo kalla, það sem liðið er vetrarins, að varla hafi komið snjór á jörð á láglendi, enn aldreí tekjið firir haga. Útifjenaður er því víða enn í haustholdum
(í Janúar 1838), þó ekkji hafi honum verið gjefið strá.“ - Úr Fjölni 1838.
(Tekið orð- og stafrétt, með feitletrunum, af bls. 34 - 35. G.E.) ("undir 30 menn" Landeyingamir hafa sennilega ætlað að nota ferðina til innkaupa í kaupstaðnum. G.E.)
„-þegar hann var tilbúinn færðu Landeyingar hann til Eyja,“ segir Hannes í grein sinni í Ægi. Gideon hefur því verið smíðaður árið 1837, og verið róið fyrstu vertíðina 1838.
Gideon var lagt eftir vetrarvertíðina 1905, og hefur því gengið 68 vertíðir. (1838-1905=68)br>

Formenn:
Fyrsti formaður Gideons er talinn vera Loftur Jónsson, bóndi í Þorlaugargerði. Loftur fæddist 24,júlí 1814 í Butru í Teigssókn í Fljótshlíð. Daginn eftir fæðinguna var hann færður til skírnar í Hlíðarendakoti. (s.k. Kirkjubók.)“ Foreldrar hans voru hjónin Jón Árnason Jónssonar frá Pétursey í Mýrdal og Þorgerður Loftsdóttir, einnig skaftfellskra ætta. Foreldrar Lofts bjuggu fyrst á ýmsum stöðum í Fljótshlíð en síðar lengi að Bakka í Landeyjum. Þar ólst Loftur upp. Einn bróður átti Loftur er Árni hét. Hann varð síðar bóndi að Vilborgarstöðum í Vestmannaeyjum.- - Þrjár systur átti Loftur; Guðrúnu, konu Einars í Hrífunesi, Ingibjörgu og Sigríði, konu Jóns Oddssonar á Bakka.- -
Árið 1828 var Loftur fermdur í Krosskirkju - - Eftir það vann hann að mestu við bú foreldra sinna að Bakka þar til árið 1836 að hann er 22ja ára. Þá fór hann til Vestmannaeyja og gerðist fyrirvinna ekkjunnar Guðrúnar Hallsdóttur í Þórlaugargerði.“ Loftur gerðist mormóni. Var skírður, ásamt 2 öðrum, 3.júní 1853. Fór til Utah árið 1857 í 12 manna hópi. Varð biskup og var sendur í trúboðsferð til Íslands 1873, ásamt Magnúsi Bjarnasyni frá Helgahjalli (í Ve.), Fóru út aftur 1874. „Loftur dó af slysförum skömmu eftir endurkomuna til Utha, eða 9.sept. 1874.“
(Gekk ég yfir sjó og land, bls. 103-104, o.v., eftir Kristján Róbertsson.)

> Loftur dó 20. ágúst 1874, samkv. upplýsingum frá Mormónum í Utah. <
„Loftur Jónsson, mormóni og bóndi í Þorlaugargerði - - einn með helztu formönnum hér og aflasæll. Loftur fékk þannig lestarhlut, tíu hundruð tólfræð, sem var fágætt, á vertíð einu sinni. - - Loftur fór til Vesturheims og settist að í Spanish Fork. - - Þeir Loftur og Samúel Bjarnason (frá Kirkjubæ í Ve. G.E.) komu aftur til Íslands 1872 í trúboðserindum fyrir mormóna. Dvaldi Loftur einn vetur í Vestmannaeyjum og var þar formaður á vertíð. Var ekki að sjá að honum hefði forlazt í sjómennskunni meðan hann dvaldi vestra. Loftur fórst af slysi í Spanis Fork 1874, skömmu eftir heimkomu sína þangað aftur.“ (Saga Ve. I)
„Lestarhlut fékk Loftur, bóndi, Jónsson í Þorlaugargerði á vertíð um miðja 19. öld. - - 10 hndr. tólfræð af þorski í hlut á vertíð, lestarhlut, er kallaður var.“ (= 1200. G.E.)
(Saga Vestmannaeyja I, bls. 125-126, og II bls. 99, eftir Sigfus M. Johnsen.)
Árni Diðriksson var fæddur í Hólmi í A- Landeyjum 18. júlí 1830. Flutti til Eyja og varð bóndi í Stakagerði og formaður með Gideon 1858. Arni lenti í „Útilegunni miklu 1869.“
Í Sjómannadagsblað Ve. skrifar Jóhann Þ. Jósefsson grein um útileguna. Þar segir m.a.:
„Til merkis um hraustleika hinna gömlu sjómanna má geta þess að Árni Diðriksson, formaður á Gideon, fór ekki í skinnstakk sinn fyrr en komið var í hlé við Bjarnarey og fór þá úr skinnbrókinni til þess að hella úr henni sjó og þannig tók hann á móti útilegunóttinni. Sjóhattinn hafði hann misst á austurleiðinni. Veðrið hélst hið sama alla nóttina með brunafrosti.“ Árni varð að hætta sjómennsku, vegna heilsubrests, eftír vertíðina 1870 sem var hans 13. vertíð með Gideon. Árni hrapaði í Stórhöfða 28. júní 1903.
(Var heilsubresturinn afleiðing útilegunnar.?? G.E.)

„Hannes var aðeins ellefu ára gamall þegar hann reri fyrst á vetrarvertíð. Var hann alltaf að suða í því við móður sína að hann fengi að róa en hún var treg til að veita leyfi til þess. Magnús frá Austasta Skála, maður Guðrúnar, systur Margrétar, var þá viðliggjari hjá henni. Reri hann með Jóni Guðmundssyni frá Hól undir Eyjafjöllum á landskipi. Mælti Magnús eindregið með því að Hannes fengi að skreppa með þeim og varð það úr. Reri hann með þeim tvo róðra þessa vertíð. Ekki varð Hannes sjóveikur og vissi aldrei hvað það var. Næstu vertíð reri hann upp á hálfdrætti hjá Jóni Péturssyni, hinum fyrra í Elínarhúsi. Var hann formaður fyrir Haffrúnni. Árið eftir fór hann á Gideon til Árna Diðrikssonar í Stakkagerði. Eftir það reri hann á Gideon meðan hann flaut, utan eina vertíð, sem hann reri með Ólafi Magnússyni í Nýborg. Var hann að byrja formennsku og gekk illa að fá háseta eins og þá tíðkaðist með alla byrjendur.
Fyrstu vertíðina, sem Hannes var til heilshlutar á Gideon, fékk Árni Diðriksson vont fingurmein svo að hann treysti sér ekki til að róa. Þegar kallað var til fyrsta róðursins, sem Árni var ekki, sendi hann Hannesi þau skilaboð með Ögmundi Ögmundssyni í Landakoti að hann treysti því að Hannes reri skipinu fyrir sig. Hannes var seytján ára þessa vertíð. Á skipinu voru margir þrautreyndir sjómenn og gamlir formenn og var Hannes yngstur allra. Fór Hannes nú til skips og lét færið sitt á venjulegan stað í skipinu. Þegar allir voru komnir til skips og Hannes sá að enginn bar sig að formannssætinu, spurði hann hvort enginn ætlaði að láta færið sitt í for- mannssætið. Sögðu hásetar þá að enginn þeirra hefði verið beðinn um að taka við skipinu. Tók þá Hannes færi sitt og gekk aftur með skipinu, lagði það í formannssætið og sagði hásetunum að standa að í Jesú nafni eins og formanna var siður. Settur þeir síðan á flot og fiskuðu vel um daginn. Bar ekki á neinni óánægju. Næstu vertíð tók Hannes alveg við formennsku á Gideon og var síðan formaður með hann í 37 vertíðir.“
(Úr grein, sem heitir „ Hannes lóðs.“ og er í Sögur og sagnir úr Vestmannaeyjum, eftir Jóhann Gunnar Ólafsson. í 1. útgáfu 1939, 2. hefti bls. 122-123, og 2. útg. 1966, bls. 204-205. Heimildir J.G.Ó. „ Sögn Hannesar sjálfs, Ægir okt.-nóv. 1921, bls. 137-139 og Heimar, febr. 1935, ritstj. Kr. Linnet bæjarfógeti.“)

Samkv. þessu hefur Hannes því róið á „landskipinu“ 1864 og á Haffrú 1865. (G.E.)
„Það mun hafa verið árið 1865 og var Hannes þá 13 ára gamall.“ Var við lundaveiði í Bjarnarey og hrapaði. „Eftir áfall þetta lá Hannes rúmfastur nær eitt ár og var búizt við að hann yrði örkumlamaður alla ævi.- Náði fullri heilsu en varð upp frá þessu svo skjálfhentur, að hann átti erfitt með að drekka úr kaffibolla.“ (Sögur og sagnir. bls. 206) Hann hefur því tæplega róið vertíðina 1866. „Árið eftir (Haffrúna) fór hann á Gideon-“ 1867 ?, og þá með Ólafi í Nýborg 1868 ? og aftur á Gideon 1869 til 1905. Hannes hefur því róið á Gideon 38 vertíðir. Hannes Jónsson var fæddur í Nýjakastala í Ve. 21. nóv. 1852. Bóndi og hafnsögumaður á Miðhúsum og var talinn elsti hafnsögumaður í heimi er hann lét af störfum. Hann tók við formennsku á Gideon á vertíðinni 1870, í forföllum Árna, þá á átjánda ári. „Næstu vertíð tók Hannes alveg við formennsku á Gideon“ og var með hann til vertíðarloka 1905, samtals 35 vertíðir. (1871- 1905)
Þá tekur hann við formennsku á sexæringnum Halkion VE 77, sem var stór sexæringur en þá orðinn tíróinn, og er með hann þijár vertíðir, 1906 - 1908. Hannes lést 31. júlí 1937.

Eigendur:
Um eigendur Gideons er lítið vitað. Þann 25. maí 1857, kl. 11 f.h., er haldið uppboð í Þorlaugargerði á eignum hjónanna Lofts og Guðrúnar vegna vesturfarar þeirra.
Titlar á uppboðinu eru 242, þar á meðal 2 hlutir í Gideon. Kaupendur þeirra voru Eiríkur á Brúnum undir Vestur-Eyjafjöllum og Guðmundur í Hólmum í Austur-Landeyjum og kostaði hvor hlutur 10 ríkisdali.
Meðal eigenda Gideons (1862), var Kristján Magnússon, verzlunarstjóri í Sjólyst, átti helming, d. 26 .febr. 1865, 35 ára. 1. sept. 1865 er dánarbú hans skrifað upp. Í skilmála á sölu Gideons er tekið fram að ekkjan hafi hlutinn af Gideon á næstu vertíð. (Uppboðsbók.)
Á uppboði á dánarbúi hans er hlutur hans í Gideon boðinn upp í tvennu lagi. Fyrra boðið, 1/4, eignast Eiríkur Eiríksson í Helgahjalli á 40,4 ríkis- dali. Árið 1870 er Eiríkur kominn að Eystri- Vesturhúsum. Seinna boðið, 1/4, fær Guðmundur Árnason í Ömpuhjalli, á 45 ríkisdali. Hann er í Ömpuhjalli 1870, meðhjálpari og verzlunarþjónn. Guðmundur lést 4.okt. 1879 í Mandal en þangað hefur hann flust eftir 1870 og ekkja hans býr þar áfram í manntali 1. okt. 1880. Þeir voru báðir ættaðir úr Mýrdal.
( Samkv. manntali 1860 var Eiríkur þá 33 ára, en Guðmundur 32 ára.)
Árni Diðriksson í Stakagerði, formaður á Gideon, Jón Jónsson í Gvendarhúsi, sem var háseti á Gideon "mest alla sína sjómannstíð" og Hannes á Miðhúsum, áttu hlut, eða hluti í Gideon. Honum var lagt eftir vetrarvertíðina 1905.
Gideon var áttæringur en síðustu árin var hann tólfróinn. Eftir að línan var tekin upp, 1897, var árum fjölgað á gömlu áraskipunum, sem voru þung undir árum,en betri siglarar en skip með færeysku lagi sem fara að ryðja sér til rúms um og upp úr aldamótunum 1900. Á gömlu skipin var settur skutróður eða barkarróður eða hvoru tveggja, þannig að t.d. sexæringur var átt - eða tíróinn og áttæringur tí- eða tólfróinn. Dauðu hlutirnir breyttust ekki þó árum fjölgaði og voru eins og áður t.d. 4 hlutir eftir áttæring tólfróinn.
Fiskveiðiskírteini gefið út af Magnúsi Jónssyni, sýslumanni, 1.2. 1904; handa róðrarbátnum Gideon VE 14, sem er 5 94/100 registurtonn brúttó. Skipstjóri: Hannes Jónsson. Eign: Hannesar Jónssonar. Byggt í Landeyjum, af Lofti Árnasyni?
(Þetta gæti verið fyrsta skráning og skírteini Gideons.? Skráning skipa hófst árið 1903.)

Skipasmiður:
Eftir að hafa skoðað öll þau skrif um Gideon, sem ég hefi fundið, og ekki eru öll tínd til hér, tel ég að Gideon hafi verið smíðaður árið 1837 og gengið fyrst 1838 eins og fram kemur hér framar. Skipasmiðinn tel ég vera Hjörleif Vigfússon bónda á Syðstu Grund þó ég hafi alltaf heyrt og trúað að Þorkell á Ljótarstöðum væri smiðurinn. Hann smíðar áttæringinn Trú árið 1850, sem var stokkreistur en Gideon var mikið skábyrtur eins og Þórður í Skógum segir. Hann segir einnig: „Nokkuð breytilegt lag var á skipum Þorkels."
Eftir myndum að dæma sýnast mér þau ekki lík skip, Gideon og Ísak, sem Þorkell smíðar árið 1836 og hann hefur breytt mikið skipalagi sínu ef hann smíðar Gideon næsta ár, 1837.
Samkv. því sem Hannes segir: „þegar hann var tilbúinn,“ o.s.frv., er smíðaárið 1837 og smíðastaðurinn Kirkjuland í Landeyjum, samkv. J.Þ.J.
Hjörleifur á Syðstu Grund var Landeyingur, fæddur á Önundarstöðum 1793 og þó hann færi vestur í Landeyjar til að smíða Gideon, þar sem góður skipasmiður var fyrir, var það ekki eina sinnið. Hann smíðaði „Hólmaskipið“ þar árið 1843. Við smíðina hjó hann í hné sér og dó af blóðeitrun en kirkjubókin segir að hann hafi dáið úr taksótt úti í Landeyjum.
Hólmaskipið var gert út frá Vestmannaeyjum á vetrarvertíðum. Eina vertíðina, í sjódeyðu, „kom stórfiskur upp hjá skipinu. Einn hvalurinn sló með sporði sínum til skipsins og snerti afturstafninn. Við höggið rifnaði stefnið úr, niður að kili. - „Menn fóru úr sjóstökkum sínum og tróðu í rifuna og jusu sem ákafast, unz skip, sem var þarna nærri, kom og bjargaði mönnunum.“
(Goðasteinn l.h. 1963, bls. 60-61. Sagnaþættir e. Þórð Tómasson.)
Lengra að fór sonur hans til skipasmíða. „Kári var stór áttæringur, smíðaður í heygarðinum í Káragerði“ í V-Landeyjum, um 1897. Smiðir voru; Kort Hjörleifsson Vigfússonar, bóndi í Berjaneskoti A-Eyjafjöllum, yfirsmiður og Sigurður Ísleifsson í Káragerði. Sigurður var eina vertíð formaður með Kára í Vestmannaeyjum og lá þá við í Nýju-Sjóbúð sem stóð austan við krossgöturnar, sem nú er Heimatorg, skammt austan við gaflinn á Útvegsbankanum. (= Heimagata 1.)
(Gamalt og nýtt II, 1950, bls. 207. Útg. Einar Sigurðsson.)
Kort fórst með áraskipinu Björgólfi á Beinakeldu 1901. ( SA af Klettsnefi.) Sigurður Ísleifsson bjó seinna lengi í Merkisteini (Heimagata 9.), góður smiður.
Mér hafði verið sagt, er ég spurði aldraða menn, um það hvað orðið hefði um Gideon, að hann hefði sennilega sokkið undir keðjum á Botninum. En eftir að hafa séð myndina, sem hér fylgir, þar sem Gideon er neðarlega á Kirkjuveginum, stenzt það ekki. Myndin er tekin sumarið 1908 eða seinna. Hún var send Ljósmyndasafni Reykjavíkur árið 2006 frá Þýskalandi. Fannst þar á háalofti í húsi sem átti að fara að rífa.
Sumra þeirra heimilda, sem hér er getið, hefur Ragnar Eyjólfsson frá Laugardal aflað í söfnum.

Gísli Eyjólfsson frá Bessastöðum Ve.

Auðunn Jörgenson, netamaður á Frá VE (sjómaður Íslands númer eitt), með stórþorsk veiddan á Selvogsbanka á sl. vertíð.

Óskar Þórarinsson á Háeyri, Óskar á Frá, útgerðarmaður og skipstjóri og bátarnir þrír sem hann hefur átt allir með sama nafni og númeri. Hljóðfærin vísa til þess að hann er jass-áhugamaður. Myndin er eftir Jóa listó.

Strandvegurinn frá liðinni tíð. Lengst ti hægri sést í Turninn.

• Efnisyfirlit: Sjómannadagsblað Vestmannaeyja