Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1974/ Vertíðarspjall. Vetrarvertíðin 1973 og 1974

Vertíðarspjall

V etrarvertiðin 1973 og 1974 UNDANFARIN ár hefur verið venja að hafa hér stutt spjall um liðna vetrarvertíð og gefa þá yfirlit um gang vertíðarinnar, aflabrögð og nýt-ingu aflans. Að þessu sinni eru tvær vertíðir liðnar siðan Sjómannadagsblað Vestmannaeyja kom út og fyrri vertíðin, gosvertíðin 1973, var einstæð í útgerðarsögu Vestmannaeyja og sögu islenzkr-ar þjóðar. Þó að þetta rabb verði ekki eins yfirgrips-mikið og stundum áður er vonandi nokkur fróðleikskorn og heimildir hér að finna og von-um við, að allir, þó einkum starfandi sjómenn og útgerðarmenn, hafi einhverja ánægju af.

Haustvertíðin 1972: Margir Vestmannaeyjabátar voru á netaveið-um allt haustið 1972 og áttu sumir net sín í sjó yfir hátíðirnar. Á gamlársdag landaði Halki-on 30 tonnum og var mikill hluti aflans lif-andi blóðgaður. Þetta var annað haustið, sem Vestmanna-eyjabátar stunduðu veiðar í net. Aflinn var nær eingöngu ufsi og voru aflabrögð ágæt, en ekki fékkst neinn fiskur í önnur veiðarfæri; ör-deyða var í botnvörpu. Afli var bestur í nóv-ember og desember. í nóvember stunduðu 11 bátar netaveiðar og var landað til vinnslu í Eyjum 1100 lestum, en í desembermánuði var landað 1740 lestum. Þá voru 17 bátar á netum. Margir bátar sigldu til Þýzkalands með afla sinn. Aðalveiðisvæðið var austur af Eyjum; í Gjánni, út af Pétursey og Dyrhólaey, á land-grunnsbrúninni á 100 og 200 faðma dýpi.

Vertiðin 1973: Þessi vertíð, sem átti eftir að verða einstæð í sögu Vestmannaeyja, hófst strax eftir ára-mót í beinu framhaldi af hinni ágætu haust-vertíð margra báta. Um miðjan janúar höfðu 23 bátar byrjað veiðar og voru þá 14 bátar á togveiðum, einn var á línu og 8 bátar voru á netum. Heildar-afli 15. janúar var 780 lestir og var Halkion, sem var á netum hæstur með 173 tonn í 6 sjó-ferðum. Mánudaginn 22. janúar, daginn fyrir eldgos lönduðu margir bátar og var heildarafli, sem þá var kominn á land í Eyjum 1000 lestir, sem var mun skarpari afli en í janúar 1972, en þá varð heildarafli 876 lestir allan mánuðinn. Allar horfur voru á því, að vertíðin yrði mjög góð. Örlaganótt Vestmannaeyja, aðfaranótt 23. janúar 1973, fara fram mestu fólksflutningar á

sjó hér við land frá því sögur íslendinga hefj-ast. Bátafloti Vestmannaeyinga var allur í höfn, er gosið hófst og flutti rúmlega 4000 manns frá Vestmannaeyjum til Þorlákshafnar á dimmri nóttu, kyrru veðri, en þungum sjó eftir fár-viðri liðins dægurs. Allt fór rólega og skipu-lega fram; fumlaust. Frammistaða sjómanna vakti þjóðarathygli og aðdáun allra. Vest-mannaeyingar settu þessa nótt sitt traust á sjó-menn Eyjanna. Næsta hálfa mánuð var bataflotinn í flutn-ingum húsgagna og veiðarfæn frá Eyjum til Þorlákshafnar, Grindavíkur, Keflavíkur og Reykjavíkur. Vertíðin varð sjómönnum í Vestmannaeyj-um ákaflega hrakningssöm og erfið, þó að' reynt væri að gera það, sem unnt var til að veita þeim viðlegurými í hinum ýmsu höfnum sunn-anlands, en mest mæddi á Þorlákshöfn. Hafnar-skilyrði og hafnir eru þó víða ekki góðar o° jafnvel alls ótryggar í ofviðrum. Mikil þrengsli voru fyrir. Hér var við mikinn vanda að glíma hjá hafnaryfirvöldum í höfnum sunnanlands. Góð tíð alla vetrarvertíðina hjálpaði mikið. Viðbrigði sjómanna í Eyjum á ágætri og öruggri höfn í Vestmannaeyjum, svo og góðri þjónustu í landi í öllum greinum, er varða út-gerðina, voru einnig mikil. Á vetrarvertíðinni 1973 var fiskígengd ágæi og töldu sjómenn, að í Vestmannaeyjum hefði orðið sérstaklega góð vertíð, ef aðstæður hefð'j verið eðlilegar og bátar hefðu geað landað í Eyjum. Fiskur var mikill skammt frá Eyjum alla vertíðina; bestur var afli austan við Eyjar og um Dranginn. . Eftir að febrúar lauk voru gæftir ágætar út vertíðina. I apríllok var prýðisafli á Stakkabót, alveg uppi í hraunjaðrinum, þar sem hraunið rann sjóðandi heitt í sjóinn og kraumaði. Bátai fengu þarna alit að því 50 tonn í lögn. Þetta voru sérstæðar aðstæður með spúandi eldfjall-ið hið næsta. Iðulega stóðu menn í grenjandi öskufall við úrgreiðslu og varð að þvo öskuna af óaðgerðum fiski vandlega áður en hann var settur í lestina. Ráðgert hafði verið, að um 80 bátar yrðu gerðir út frá Eyjum á vetrarvertíðinni 1973. I öllu því umróti, sem eldgosið olli, jafnt hjá útgerðarmönnum sem öðrum, urðu þeir nokkru færri og voru 62 Vestmannaeyjabátar gerðir út. Bátarnir lönduðu í hinum ýmsu verstöðvum sunnanlands, en mestum afla var landað í Þor-lákshöfn, rúmlega 13 þúsund lestum. Vertíðina 1973 lönduðu þar 130 bátar samtals 27.344 lestum, svo að oft var þröngt á þingi. Heildarafli Vestmannaeyjabáta þessa ein-stæðu vertíð varð um 21.000 tonn (vertíðina 1972: 22.400 tonn). Verður þessi afli að teljast góður miðað við erfiðar aðstæður á hinum ýmsu sviðum, En það leið oft lengri tími en áður frá því sjómenn komust til heimila sinna og mörg sjó-mannskonan varð að ráða ein fram úr þeim mikla vanda sem steðjaði að öllum fjölskyldum

frá Vestmannaeyjum í húsnæðishraki og flutn-ingum þennan vetur. Aflahæstu Vestmannaeyjabátar á vetrarver-tíðinni 1973 voru: Þórurui Sveinsdóttir 875 tonn Árni í Görðum 859 - Ekki hafa enn borist opinberar skýrslur af vertíðinni og var erfitt að fá öruggar tölur um afla fleiri báta. Heildarbolfiskaflinn Suðvestanlands frá Hornafirði til Stykkishólms var frá áramótum til 15. maí 1973 135.600 lestir (1972: 150.500 lestir). Afli fjögurra minni togaranna, þar af tveir skuttogarar, eru í þessari heildartölu. (Ægir 10. tbl. 1973). Á vetrarvertíðinni 1973 bættust margir nýir og myndarlegir bátar í Eyjaflotann. Komu þeir flestir til Vestmannaeyja haustið 1972. Þessir bátar voru nú í fyrsta skipti gerðir héð-an út: Gunnar Jónsson VE 500 (nýsmíði, 150 rúm-lestir), Lundi VE 110 (áður Siglfirðingur), Hrönn VE 366 (áður Sigurborg), Ásver VE 355 (áður Jörundur III), Kristbjörg II (áður Júlíus Geirmundsson). Allir þessir aðkeyptu bátar eru yfir 200 rúmlestir. Gunnar Arnason skipstjóri á Breka byrjaði sína fyrstu vertíð sem formaður.

Vetrarvertiðin 1974: Þegar bátar voru flestir að á vetrarvertíð-inni 1974, í aprílmánuði, voru 62 bátar gerð-ir út frá Vestmannaeyjum. Nýir bátar á ver-tíðinni voru Álsey VE 502 og Bjarnarey VE 501, hvorttveggja nýsmíðaðir bátar frá Akur-eyri, Elías Steinsson (Áður Ásberg). Af ung-um skipstjórum, sem byrjuðu formennsku á vertíðinni veit blaðið um Atla Sigurðsson á Eini. Á haustmánuðum 1973 fluttu fyrirtækin Fisk-iðjan og Isfélag Vestm.eyja tæki og áhöld, sem höfðu verið flutt brott vegna gossins, aftur til Vestmannaeyja. Tæki Vinnslustöðvar Vestm.eyja voru undirbúin til flutnings en aldrei flutt úr Eyjum. Tæki Eyjabergs voru óhreyfð. Hrað-frystistöð Vestmannaeyja fór undir hraun og brann, svo og nýbyggt salthús ísfélags Vest-mannaeyja og hluti af austurbyggingu Fiskiðj-unnar. Hraunið lá á Strandveginum að veggj-um ísfélags Vestmannaeyja og að Mandal og þrengdi sér inn í Fiskiðjusundið. Hraun fór inn í nýbyggða, mjög traustlega og rammbyggða mjölskemmu FES og braut og sprengdi alla veggi á suðurhlið. Hraunið hefur nú verið hreinsað í burtu af Strandvegi og austur að Hraðfrystistöð. Miðaði því verki vel áfram vet-urinn og vorið 1974. A haustmánuðum til áramóta 1973 var tekið á móti 455 tonnum af fiski tilvinnslu íVinnslu-stöð Vestm.eyja. í nóvember 1973 var tekið á móti 306 tn. af bolfiski, en 150 tn. í desem-ber. Frystihúsið Eyjaberg tók á móti fiski allt haustið, samtals 200 tonnum. Heildarfram-leiðsla frystra sjávarafurða í Vestmannaeyjum árið 1973 var 478 Iestir.

Til samanburðar má geta þess, að framleiðsla frystihúsanna í Vestmannaeyjum fyrstu fjóra mánuði ársins 1974 voru 5.483 lestir, sem var Vb hluti af framleiðslu S.H. á þessum tíma. -□- Vetrarvertíðina 1974 hélt fiskur sig mest austan við Eyjar, sjómenn töldu fiskigengd mun minni en á vertíðinni 1973 og nú fékkst aldrei fiskur við Dranginn og Þrídranga. Afli var bestur á Holtshrauni. Sigurjón á Þórunni Sveinsdóttur fékk þó einn eða tvo ágæta róðra suður af Drangnum og vestur af Surtsey, var það aðallega ufsi. Sjómönnum fannst vertíðin létt, „hreint sumarfrí, miðað við vertíðina í fyrra", sagði einn skipstjórinn. Margir minni bátarnir (100 tonn), voru á loðnu hluta úr vertíðinni og náðu ágætis ver-tíð og miklu aflaverðmæti, einkum þeir sem komu loðnu í frystingu, en verð á kílói í fryst-ingu var 13,60 til 28. febrúar. Kap II. undir skipstjórn Einars Ólafssonar fiskaði t. d. 975 tonn af loðnu og 805 tonn af bolfiski. Vinnuaflsskortur í frystihúsunum var mikill og álag og vinna á fólki, sem þar vann, geysi-lega mikið. Afli var ágætur út alla vertíðina og t. d. fékk Kópur 80 tonn í net frá 1.-15. maí í 11 róðrum, og Surtsey 96 tonn í botn-vörpu í tveimur túrum Aflinn, sem barst á land skiptist þannig eftir mánuðum; í sviga er fjöldi báta, sem var á veiðum.

/974 1973 Janúar 333 lestir (14) 1000 lestir (23) Febrúar 1.507 - (28) Mars 4.974 - (52) Apríl 9.547 - (62) Maí 1.-15. 1.542 - (57) Samtals 17.900 lestir (1973: 21.000 lestir)

Móttaka aflans:

/974 /972 ísfélag Vestmannaeyja Vinnslustöð Vestm.eyja Fiskiðjan h.f. Eyjaberg Samtals tn. ósl. m. h. 6.000 tonn (4.930) 5.100 - (5.100) 5.000 - (5.120) 17.800 tonn 1.700 " - (1.150) Samtals 17.900 100% 22.000 100% Afli hcestit báta vetrarvertíðina 1974: 975 lestir í 81 róðri 916 - - 78 róðrum 843 - - 59 - 843 -805 800 - 663 - Tosbátar: Ingólfur Elliðaey Emma Suðurey Kxistbjörg Þristur Loðmtveiðar: Hin mikla og góða loðnuveiði undanfarnar tvær vetrarvertíðir hefur sett mjög sterkan og lifandi svip á vertíðarlífið hér sunnan lands og hefur afrakstur loðnuveiðanna sífellt meiri áhrif á rekstur þjóðarbúsins og afkomu. Fram-leiðsluverðmæti loðnuafurða á árinu 1973 var um 3.400 milljónir króna. Verð á loðnumjöli hefur fram á vetrarmán-uði 1974 farið hækkandi, en hefur nú síðan á miðjum vetri lækkað mjög mikið, og hefur fallið um helming. Frysting loðnu til manneldis hefur stórauk-ist með hverju árinu. Árið 1973 voru fryst 12.145 tonn af loðnu hjá frystihúsum S.H. og var það þrefalt meira magn en árið áður. Ver- 2.5SO tonn Er loðnufrysting talsvert meiri en vertíðina 1972, en þá voru fryst hér 1640 tonn.

 Slægður afli m. haus var 688 tonn.
 Slægður afli m. haus var 688 tonn.

Afli eftir veiðarfœrum: 1974 Net 13.050 73,0% Kópur net Danski Pétur n. Sæbjörg n. Þórunn Sveinsdóttir Kap II Árni í Görðum Álsey Botnvarpa 4.550 25,3% Lína, færi 300 1,7% Aðkomubátar — ¬

tíðina 1974 frystu frystihús S.H. 13.565 tonn af loðnu, sem öll var seld til Japans eins og undanfarin ár. Frystihús SÍS frystu árið 1973 samt. 3.525 tonn af loðnu. Á vetrarvertíð 1974 frysti SIS 3.900 tn. af loðnu fyrir Japansmarkað. Loðnuaflinn hefur aukist með hverju árinu og síðan loðnuvarpan var tekin í notkun taka æ fleiri bátar þátt í veiðunum. Þegar hinar miklu og stóru loðnutorfur ganga upp að land-inu hafa stærstu skipin mesta aflamöguleika. Skortur á þróarrými hefur helst dregið úr veið-unum. Fyrir vertíðina 1973 hafði Alþingi samþykkt sérstök lög um loðnulöndun og var stofnaður sérstakur flutningasjóður. Skipulag á löndun var nauðsyn. Dreifðist loðnulöndun því á hafn-ir í kringum allt landið og var landað á 24 höfnum. Hæsta löndunarhöfnin var Reykjavík með 51.252 lestir. Heildarafli á loðnuvertíðinni 1973 var 436.800 lestir og höfðu 92 skip einhvern afla. Vertíðin stóð til 17. apríl. Þrátt fyrir mikið gos, hraunstraum og eyði-leggingu í Vestmannaeyjum vertíðina 1973 unnu starfsmenn Fiskimjölsverksmiðjunnar (FIVE) í Vestmannaeyjum það frábæra starf að taka á móti 23.300 tonnum af loðnu til vinnslu. Löndun hófst fyrir alvöru 24. febrúar og var tekið á móti loðnu til loka marsmánaðar. Þessi loðnumóttaka létti og auðveldaði Vestmanna-eyjabátum veiðarnar. Samtals voru unnin úr loðnunni 3.500 tonn af mjöli og 750 tonn af lýsi og var heildarútflutningsverðmæti þessara afurða á að giska 140 milljónir króna. Loðnuvertíðin 1974 varð enn aflasælli og varð heildarafli samtals 463.300 lestir. Þessa vertíð voru báðar fiskimjölsverksmiðjurnar í Vestmannaeyjum starfræktar og var landað í Vestmannaeyjum 76.500 tonnum. Fyrsti löndunardagur loðnu í Vestmanna-eyjum á vertíðinni 1974 var 25. janúar, en sá síðasti 3. apríl. Til bræðslu var landað:

EySileg og lijlaus Vestmannaeyjaháfn í marsmánubi 1973. Hraunstraamur og eySilegging nátlúruhamfaranna i hámarki.

74.000 tonn FislcimjöLsverksmiðjan 52.500 tonn F.E.S, 21.400 - Samtals í bræðslu 1.075 tonn 702 - 472 - 331 -

Um 2.600 tonn af loðnu voru fryst og skipt-ist frysting milli húsanna þannig: Samtals

Fiskiðjan h.f. Vinnslustöð Vestm. Isfélag Vestm. Eyjaberg Þessa vertíð voru loðnuhrogn fryst sérstak-lega og voru samtals fryst 47,4 tonn. Hrognin eru flutt út til Japans. Aldrei fyrr hefur verið svo mikill fjöldi skipa á loðnuveiðum og á vertíðinni 1974. Héðan frá Eyjum voru 19 bátar á loðnu. Fyrsta loðn-an fékkst 17. janúar 50 sjómílur austur af Dalatanga, og stóð vertíðin fram í endaðan mars. Verð á loðnu til bræðslu var 3,75 hvert kg. Móttökurými verksmiðjanna í Vestmanna-eyjiun er nú meira en nokkru sinni fyrr eða samtals 22.000 tonn (FIVE 16.000 tonn og FES 6.000 tonn). Afkastageta þeirra beggja er um 2000 lestir á sólarhring. Verkfall í loðnubræðslunum frá 23. til 27. febrúar dró nokkuð úr veiðunum, en þó minna en ætlað var.

Aflabœsla bátar á ioðnuvertiðinni 1974:

Guðrnundur RE 13.377 tonn Börkur 11.917 - Gísli Árni 11.194 - Eldborg 11.119 - Ásgeir RE 8.738 - Hilmir SU 8.535 - Loftur Bildvinsson 8.401 - Pétur Jónsson 8.393 - Óskar Magnússon 8.361 - Súlan 8.337 -

Vertíðina 1973 öfluðu 10 skip yfir 10 þús-und lestir, en vertíðina 1974 fjögur skip. Kristbjörg II. 2.757 - 2.598 - Ásver 2.344 - 2.507 - Gunnar Jónsson 2.098 - 2.354 - Hrönn 2.329 - 1.848 - Bjarnarey - 1.716 - Lundi 1.640 - 1.227 - Afli báta með loðnutro // á vertiðinni 1974: Surtsey 1.542 tonn Heimaey 1.000 - Elías Steinsson 982 - Kap II. 975 - Hrauney 355 - Eyjaver 113 -

18.108 Iestir 15.276 - 11.246 - 12.153 - Fjórir aflabœstu bátarnir á vertíðinni 1973: Guðmundur RE Eldborg GK Óskar Magnússon Gísli Arni Bolfiskur Loðna Samtals afli á land í Vestmannaeyjum vetrarvertiðina 1974: 17.900 lestir 76.400 -

Samtals

94.300 leslir

Skipstjórar á Guðmundi voru til skiptis eig-endurnir Hrólfur Gunnarsson og Páll Guð-mundsson, Hrólfur þó lengst af. Skipstjóri á Óskari Magnússyni er gamall Vestmannaeying-ur, fæddur í Vestmannaeyjum og alinn hér upp til fermingaraldurs, Viðar Karlsson, Guð-mundssonar skipstjóra frá Viðey. Hann vai með mest aflaverðmæti skipstjóra á Akranesi árið 1973.

Afii Vestmannaeyjabáta á loðnu:

/973 /974 ísleifur VE 63 7.200 tn. 5.300 tn. Bergur 3.268 - 3.945 - Halkion 3.731 - 3.337 - Huginn II. 1.813 - 2.887 - ísleifur IV. 3.108 - 2.865 - Gullberg 2.081 - 2.816 -

Loðnulöndun í skugga gjósandi eldfjalls vetrarvertíðina 1973.

Skip að loðnuveiðum inn af Eyjum endaðan febrúar 1973.

Hraunmassinn stöðvast við Fiskiðju og Ísfélag, 27. mars 1973. Allur austurbærinn og austureyjan horfin í hraun og eld.

Móttaka aflans. Vinnusamar hendur í frystihúsunum flaka.

Eyðileg og líflaus Vestmannaeyjahöfn í marsmánuði 1973. Hraunstraumur og eyðilegging náttúruhamfranna í hámarki.

Hraunið ryðst að Hraðfrystistöð Vestmannaeyja, sem stendur í ljósum logum, 24. mars 1973.