Björgunarfélag Vestmannaeyja

Forveri Björgunarélagsins var bjargráðanefnd sem var stofnuð árið 1890 til að beita sér fyrir slysavörnum. Föst regla var að hafa tvo báta til taks með búnaði til björgunar. Formenn voru fljótir til taks og tilbúnir að fara út þótt veður væri viðsjárvert.

Björgunarfélag Vestmannaeyja

Björgunarbáturinn Þór.

Björgunarfélag Vestmannaeyja (BV) var stofnað árið 1918 og var tilgangur félagsins að kaupa björgunar- og eftirlitsskip, annast bjargráð, eftirlit með veiðarfærum og landhelgisgæslu við Ísland. Fyrsta verkefni félagsins var að fá lagðan talsímastreng suður í Stórhöfða svo fylgjast mætti með nauðstöddum bátum þaðan og koma skilaboðum sem fyrst niður í bæ. Árið 1920 kom svo Þór (sjá neðar). Björgunarfélag Vestmannaeyja var frumkvöðull á öðrum sviðum. Til dæmis má taka að í mörg ár stóð félagið fyrir því að veðurskeyti væru sett upp á nokkrum stöðum í bænum. Annar björgunarbátur var fenginn til Vestmannaeyja árið 1930 og fékk sá bátur nafnið „Herjólfur“. Árið 1935 stóð björgunarfélagið fyrir því að lagður var símastrengur á Eiði við bátaskýlið sem Björgunarfélagið átti. Árið 1977 fékk Björgunarfélagið sínar fyrstu talstöðvar. Árið 1982 fékk Björgunarfélagið sína fyrstu bifreið. Slysavarnadeildin Eykyndill gaf fullkomnar sjúkrabörur í bifreiðina ásamt talstöðvum. Árið 1992 voru svo Björgunarfélag Vestmannaeyja og Hjálparsveit skáta Vestmannaeyjum sameinuð undir nafni Björgunarfélags Vestmannaeyja. Félagið er nú vel búið og er með einn besta viðbragðstíma í sjóbjörgun á Íslandi. Tveir hafa látist við störf Björgunarfélagsins, Kjartan Eggertsson (H.S.V.) lést 20.júlí 1977 og Hannes Óskarsson (H.S.V.) lést 21.janúar 1982.

Hjálparsveit skáta Vestmannaeyjum

Árið 1965 var stofnuð Hjálparsveit skáta Vestmannaeyja (H.S.V) en var ekki formlega stofnuð fyrr en í janúar 1966. Helsta starf hennar fyrstu árin var að sjá um skyndihjálp á Þjóðhátíð. Breyting varð á starfinu árið 1971 þegar sveitinni var gefinn bátur. Sama ár var stofnað Landssamband hjálparsveita og var H.S.V ein af stofnsveitum. Áramótin 1971-1972 var H.S.V með flugeldasölu og hefur sveitin haldið utan um hana síðan. Árið 1972 var tekið af miklum krafti og æft var klifur og fjallaferðir af miklum eldmóð. Eldgosið hófst og tók H.S.V. virkan þátt í því að koma fólki af eyjunni. Félagsstarf hefur alltaf verið mikið og hafa verið klifin fjöll eins og Mont Blanc í Frakklandi og Kilimanjaro í Tansaníu.

Björgunarbáturinn Þór

Líkan af Þór sem Sigurður Jónsson frá Hallgeirsey í Landeyjum hannaði. Er til sýnis á Byggðasafni Vestmannaeyja.

Það var þann 26. mars árið 1920 sem m/s Þór kom til hafnar í Vestmannaeyjum. Var þetta skip fyrsta björgunar- og varðskip Íslands, en öll önnur skip sem gætt höfðu landhelinnar og sinnt björgunarstörfum voru dönsk. Skipið, sem var tuttugu og eins árs gamalt á þeim tíma, var keypt frá Danmörku og átti að kosta 150 þúsund en eftir að vera komið til Vestmannaeyja með öllum búnaði reyndist kostnaðurinn vera kominn í 272 þúsund krónur.

Skipið var upprunalega togari sem hannaður var í Englandi fyrir dansk-íslenska verslunar- og fiskveiðifélagið á Geirseyri. Þetta var gufuskip, 205 tonna, 115 feta (35.05 m) langt, 21 fet (6.4 m) að breidd og ganghraði um 10 mílur.

Rekstur skipsins var frekar kostnaðarsamur og varð bæjarsjóður að kosta útgerð Þórs að mestu. Nokkru áður en skipið kom til landsins samþykkti bæjarstjórn ábyrgð á láni handa Björgunarfélaginu til reksturs skipsins, allt að 100 þúsund krónur, gegn veði í skipinu. Oft var reynt að semja við ríkisstjórn um leigu á skipinu til strandgæslu á sumrum og til að hafa eftlit um síldveiðitímann. Því var hafnað og var skipið aðgerðalaust milli vertíða. Það var ekki fyrr en árið 1922 sem útgerð skipsins fór að ganga betur, en það sumar var skipið í fyrsta sinn við eftirlit með síldveiðum og létti það rekstur skipsins til muna

Árið 1924, í júlímánuði, var sett fallbyssa í skipið vegna þess hversu erfiðlega gekk í stríðinu við landhelgisbrjótana. Einar M. Einarsson var skipaður fallbyssuskytta og var þar með fyrsti Íslendingurinn sem fær opinbera skipun í það embætti.

Þrátt fyrir að skipið vann verkefni fyrir síldarflotann var reksturinn of kostnaðarsamur fyrir bæinn. Því samdi Björgunarfélagið við ríkisstjórnina um að kaupa skipið með þeim skilyrðum að það yrði hér við Vestmannaeyjar við sams konar gæslustörf í 3-4 mánuði yfir vetrarvertíð árlega. Var skipið afhent ríkisstjórninni árið 1926.

Þór gegndi svo landhelgisstörfum sínum fram til ársins 1929, en það ár strandaði skipið á Sölvabakkaskerjum á Húnaflóa og sökk þar.

Árið 1979, á Sjómannadeginum, var vígður minnisvarði um Þór. Minnisvarðinn er hlaðinn stallur með skrúfunni af Þór á toppi þess, en kafarar náðu henni upp og Björgunarfélagið keypti hana. Undanfari þessa máls hafði verið langur en Björgunarfélagið keypti skrúfuna árið 1972 og ætlaði að setja hana upp á Skansinum. Heppilegt má teljast að ekki var drifið í því þar sem allt það svæði fór undir hraun örfáum mánuðum seinna. Lagðist málið í dvala og ekki fyrr en nokkrum árum seinna sem skrúfan kom til Eyja og minnisvarðinn byggður. Það voru þeir Runólfur Dagbjartsson, múrarameistari, og Ólafur Á. Kristjánsson sem komu minnisvarðanum upp með dyggri hjálp Björgunarfélagsins og Eykyndils.

Skipherrar Þórs

• 1920-1926 — Jóhann P. Jónsson
• 1926-1929 — Friðrik V. Ólafsson

---

Heimildir

• Landhelgisgæsla Íslands - Sagan (e.d.). Sótt 10. júní 2005 frá http://www.lhg.is
• Haraldur Guðnason. Við Ægisdyr: Saga Vestmannaeyjabæjar í 60 ár, II. bindi. Reykjavík, Vestmannaeyjabær, 1991.