„Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1975/Ég man þá tíð...“: Munur á milli breytinga

[[Karl Guðmundsson (Reykholt)|Karl Guðmundsson]] Reykholti, sem hefur teiknað nokkrar myndir í blaðið, er fæddur í Reykjavík 4. maí 1903 og heitir fullu nafni Karl Schiött; ritar hann því Karl S. Guðmundsson undir myndir sínar. Hann fluttist kornungur til Vestmannaeyja með foreldrurn sínum, [[Helga Jónsdóttir (Goðalandi)|Helgu Jónsdóttur]] og [[Guðmundur Magnússon (Goðalandi)|Guðmundi Magnússyni]], sem bjuggu hér lengstum að Goðalandi. Var Guðmundur góður smiður og þekktur maður í Eyjum á sinni tíð og ætíð kenndur við hús sitt Goðaland. Karl byrjaði ungur að stunda sjóinn og hófu þeir sína sjómennsku saman á árabát. Benóný heitinn Friðriksson frá Gröf, Karl á Goðalandi, [[Þorgeir Jóelsson]] á Sælundi og [[Magnús Ísleifsson]] í Nýjahúsi. Allir urðu þeir síðar þekktir siómenn í Vestmannaeyjum, miklir aflamenn og landsfrægir. Þá voru þeir fimmtán ára gamlir og var [[Binni í Gröf]] formaðurinn. [[Ási í Bæ]] hefur brugðið upp snilldarlega skemmtilegri lýsingu á úthaldi þeirra strákanna í þætti um Binna heitinn í bókinni „Aflamenn". Sóttu þeir svo fast sjóinn, að í minnum var haft. Sagði einn gamlinginn, er honun blöskraði „glannaskapur" þeirra strákanna, sem reru dag eftir dag í suðursjóinn í austanrumbu og rótfiskuðu: "Og enn róa strákarnir, það er mikið, að þeir skuli ekki vera búnir að margdrepa sig." Fimmtán ára gamall varð Karl beitningamaður hjá [[Jón á Hólmi|Jóni á Hólmi]], en árið 1926 byrjaði hann formennsku með m/b Skála fógeta og var formaður næstu 16 árin, og var alla tíð ágætur aflamaður. Karl var formaður með Skúla fógeta í 5 vertíðir og síðan með Tjald, Ófeig og Óðin. Karl átti lengi í útgerð og gerði út bátinn Ver frá árinu 1934 ásamt bróður sínum Jóni, Björgvin Jónssyni o.fl.<br>

Frá árinu 1957 fram til eldgossins var Karl virðingarmaður Bátaábyrgðarfélags Vestmannaeyja og jafnframt trúnaðarmaður Fiskifélags Íslands og tók saman aflaskýrslur. Í þessum störfum sínum var Karl sérlega farsæll og nákvæmur. Myndirnar, sem birtast hér í blaðinu eftir Karl, bera vitni listahandbragði og eru merkileg heimild um liðna tíð. Nokkrir þeirra staða, þar sem hús þessi stóðu, fóru undir ösku og hraun, en í stað annarra eru nú komin nýtízkuleg mannvirki. Karli var veitt heiðursskjal Sjómannadagsráðs Vestmannaeyja árið 1974 fyrir gifturíkt starf í þágu sjómannastéttarinnar og byggðarlagsins. Eftir eldgosið hefur hann, ásamt konu sinni [[Unnur Jónzdóttir|Unni Jónzsdóttur]], verið búsettur í Reykjavík. Eru þeim hjónum sendar kveðjur og Karli beztu þakkir fyrir þessar ágætu myndir.<br>

      

Yzt til vinstri er Geirseyri, næst sér á kró á horni Strandvegar og Formannabrautar. Þetta er Stakkagerðiskróin, fiskaðgerðarhús Gísla Lárussonar í Stakkagerði (d. 1935), sem þar bjó langa ævi ásamt konu sinni [[Jóhanna Árnadóttir|Jóhönnu Árnadóttur]] (d. 1932), en margt Eyjamanna er af þeim komið. [[Theódór Friðriksson]] rithöfundur, sem kunnur er af ævisögu sinni Í verum, var vertíðarmaður hjá Gísla á fyrstu vertíð sinni í Eyjum árið 1920. En Theódór hefur ritað sérstaklega góðar og glöggar frásagnir frá þessum merkilegu tímum umbrota og breytinga í Vestmannaeyjum.<br>  

Theódór var aðgerðarmaður og átti einn að gera að helmingi aflans af Má VE 178, sem [[Gísli Lárusson]] átti ásamt formanni bátsins [[Bernótus Sigðursson|Bernótusi Sigurðssyni]]. Már fórst þessa vertíð, hinn 12. febrúar 1920 (Sjá Sjómannadagsblað Vestm.eyja 1970). Theódór segir svo frá: ,,Stakkagerðiskróin var beint upp af bæjarbryggjunni, en bryggjurnar voru þá þrjár í Vestmannaeyjum. Voru hinar kallaðar Edinborgarbryggja og Tangabryggja. Hafði Gísli Johnsen konsúll bækistöð fyrir báta sína við Edinborgarbryggju, Gunnar Ólafssonkonsúll við Tangabryggju, en flestir bátar annarra höfðu athvarf við Bæjarbryggjuna. Þótti mér þarna margt um að vera og króafjöldinn óskaplegur, en krær þessar voru svolitlir kumbaldar, flestir úr timbri og margir úr sér gengnir, enda sumir byggðir á pöllum, er náðu fram í fjöru, og féll sjór undir pallana með flóði. Öllum fiski var ekið upp í krærnar í handvögnum, og átti aðgerðarmaðurinn að annast það. Var það þrælavinna.<br>  

      

      

Á þessum árum voru hús þessi yfirleitt nefnd Tangahús, en þegar Tangaverzlun byggði fiskgeymslu- og vöruhúsin þrjú, sem enn standa upp af Básaskersbryggju, komst nafnið Svartahús á. Oft voru þessi hús manna á meðal nefnd Þrætuhús vegna þess að Tangaverzlun neitaði að láta bæjarfélagið hafa þau til stækkunar á Bæjarbryggjunni, en mikil þrengsli voru efst á bryggjunni á leiðinni niður á Bæjarbryggju milli Geirseyrar og Svartahúss og iðulega umferðaröngþveiti, þegar öllum fiski var keyrt upp á handvögnum. En það var erfiðasta verkið hjá aðgerðarmönnum. Og svo að enn sé vitnað í Theódór segir hann svo um handvagnana og erfiðið:<br>  

„Lifrinni varð ég að aka á handvagni eftir allri Strandgötu vestur í „Brasið", eins og lifrarbræðslan var kölluð. Var það erfitt verk, því að oft var mikið í vagninum og stundum ofærð, snjór eða krapaelgur upp undir öxul. Kom það oft fyrir, að ég strandaði með vagninn í þessu helvíti. En það varð mér þá helzt til bjargar, að umferð var þarna mikil, og varð oftast einhver greiðvikinn náungi til þess að ýta vagninum mínum af stað, ef ég strandaði alveg, enda mátti ég ekki verða fyrir öðrum þarna á miðri götunni. Við Brasið urðu oft miklar stimpingar og ólæti í ösinni, því að margir örgeðja menn vildu stundum ryðjast þar að í einu. Varð að gæta sín að meiðast ekki á höndunum í þeim hamagangi, er margir lifradallar voru á lofti í senn. - Þegar ég var laus við lifrina, gat ég fyrst farið að búa mig undir næstu aðgerð. Byrjaði ég þá oftast á því að sækja sjó í tunnur ofan á bryggju, síðan sótti ég salt, umstakkaði fiski, hvatti hnífa o.s.frv. Leið dagurinn við þessa snúninga, og var sjaldan tími aflögu, aður en báturinn kom að.<br>  

      

Húsið byggði kaupfélagið Herjólfur árið 1910-1911, síðar keypti [[Siggeir Torfason]] húsið, líklega um 1915, en hann hóf útgerðarrekstur í Eyjum árið 1916. Lét hann þá smíða þrjá báta undir Skiphellum Helgu, Sillu og Láru. Smíðuðu þeir [[Ástgeir Guðmundsson]] í Litlabæ og [[Guðmundur Jónsson (Háeyri)|Guðmundur Jónsson]] á Háeyri bátana, sem voru settir fram til sjávar á bökum manna, bakaðir, sem kallað var. Eftir að Siggeir keypti húsið var það alltaf kennt við Siggeir, fyrst kallað Siggeirshús og síðar Geirseyri. Á loftinu voru verbúðir fyrir sjómenn og aðgerðarmenn og var þar mötuneyti. Í kjallaranum var aðgerð, og þar var

saltað. Á miðhæð var fiskurinn umsaltaður, en á sumrin var þar þurrfiskgeymsla. Við austurgafl á Geirseyri voru hin gömlu skipahróf, uppsátur Eyjabáta í aldaraðir. Parna stendur nú mjölgeymsluhús FES, en hraunið braust inn í það hús mitt, en var síðan hreinsað í burtu.<br>  

Strandvegur lá sunnan við Geirseyri. Kró með gafl út að Formannasundi, en með hlið að Strandvegi, hét Edinborgarsteinn. Kró þessi var byggð á króarstæðum Ofanleitis á árunum 1912-1920 og var steinsteypt. þar af nafnið „steinn", en flestar krær aðrar voru þá járnklæddar á timburrenglur. Síðan var þarna á horninu byggt stórt, tvflyft steinhús, sem stóð á horni Formannasunds og Strandvegar fram að eldgosinu. Var það ávallt kallað Steinninn og var lengi í eigu Ármótsfeðga, Jóns, Þórarins og Markúsar. Síðast var það í eigu bræðranna í Háagarði, sem höfðu þarna veiðarfærageymslu fyrir útgerðina af Báru. Edinborgarsteinn var síðast viðgerðarverkstæði fyrir fyrirtæki Einars Sigurðssonar.<br>  

      

      

Mótorbáturinn Kristbjörg hafði syðstu króna. Upp við húsið stendur svonefnd ,holbauja", en slíkar baujur voru notaðar sem uppihald á báða enda línunnar. Þær voru aftur á móti aldrei notaðar á netaveiðum; þá voru notaðar baujur með fjölda netakúlna umhverfis mitt skaftið, venjulega fjórar lengjur, með þremur til fjórum kúlum í lengju, samtals 12 eða 16 kúlum.  

Framan við krærnar eru tveir handvagnar, sem framar öðru einkenndu vinnuaðstöðuna í landi á þessum tíma, sem hefur oft í gamni og alvöru verið kallaður handvagnaöldin.