Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1965/ Gamli tíminn – og nýi

GAMLI TÍMINN - OG NÝI

Mynd sú, sem hér birtist, var tekin á þilfari gamla Gullfoss, þá er hann lá eitt sinn á Vík í Mýrdal. Hún er táknræn - þar mætast gamli tíminn í gervi hins skinnklædda áraskipaformanns, sem er snauður af tækjum og hjálparbúnaði - og nýi tíminn í gervi hins einkennisklædda skipstjóra með sextantinn í höndum - boðbera tækninnar í siglingum og sæförum. - Mannanna á myndinni er getið lauslega hér eftir.

Einar Hjaltason

Hann var fæddur að Skammadal í Mýrdal 6. október 1852, sonur þeirra Tölu Runólfsdóttur hreppstjóra Sigurðssonar á Skaganesi og Hjalta Jóhannssonar, hreppstjóra í Þórisholti.
Einar Hjaltason bjó á ýmsum bæjum í Mýrdal um nokkurra ára skeið á Giljum, Norður-Hvammi, Fossi og Stóru-Heiði og bætti mjög þessar jarðir.
Árið 1895 hætti hann búsýslu og fluttist til Víkur, þar sem hann átti heimili síðan um langt skeið. Þóttu það mikil tíðindi, er hann fluttist „á mölina“ í Vík og reisti bú einna fyrstur manna þar.
Einar var með afbrigðum glöggur maður og sögðu menn um hann, að hann þekkti öll fjármörk í sýslunni. Hafði hann á hendi fjallskil um 30 ára skeið. Einar átti fé á mörgum bæjum, en skrifaði hvergi neitt um það hjá sér — hann mundi það allt, svo að í engu skeikaði.
Kunnastur er Einar Hjaltason sem áraskipaformaður í Vík í Mýrdal. Átti hann sjálfur skipið, sem hann stýrði, en það hét „Björg“.
Gunnar sál. Ólafsson lýsir Einar svo í minningum sínum:
„. . . Ekki var annað hægt en að veita manni þessum eftirtekt, allt að þrem álnum á hæð og gildum eftir því, en þó fremur holdgrönnum, einkum í andliti. Málrómurinn var skýr og glaðlegur með hreim af hiklausu og yfirlætislausu sjálfstrausti, hreyfingar allar og látbragð eftir því, allt í samræmi hvað við annað, óháð öllu og öllum, en þó laust við það, sem kalla mætti ókurteisi . . .“
Til er aflaskýrsla róðraskipanna í Vík frá 1888 til 1906. Árið 1895 fékk Einar á „Björgu“ 389 til hlutar á 16 dögum.
Arið 1901 er þess fyrst getið í Vík, að árabátar fengju fisk úr togurum. Var það Einar Hjaltason á „Björgu“, sem fyrstur manna tók upp þann hátt í Vík. Þótti hart af horfa á togarana oft og tíðum henda fiski og gera enga tilraun til að fá þann fisk og nýta hann. Var Gunnar sál. Ólafsson með Einar í för, er fyrsti „togararóðurinn“ var farinn.
Einar Hjaltason var afburðasjómaður, og fór orð af honum langt út fyrir heimabyggð hans. Sérstakt orð fór af því, hve vel honum tókst jafnan lending. Var Einar sá eini af vertíðarmönnum, sem stýrði skipi við uppskipanir í Vík.
Kona Einars Hjaltasonar var Ingibjörg Sigurðardóttir, bónda á Giljum, Árnasonar. Áttu þau tvær dætur og einn son: Svanhildi, er átti Bjarna Kjartansson, síðar á Siglufirði, Sigurbjörgu, er átti Magnús Einarsson í Steig, og Haraldur, er átti Guðlaugu Andrésdóttur í Kerlingardal. Bjuggu þau um langt skeið miklu búi í Kerlingardal.
Einar Hjaltason flutti aftur frá Vík á efri árum og bjó í Kerlingardal. Naut hann aðdáunar og virðingar samtímamanna sinna fyrir öryggi, traustleika og trúmennsku í störfum.

Sigurður Pétursson

Hann var fæddur að Hrólfsskála á Seltjarnarnesi 12. ágúst 1880, sonur þeirra Guðlaugar Pálsdóttur og Péturs Sigurðssonar, óðalsbónda þar.
Sigurður hlaut stýrimannaskírteini frá Sjómannaskólanum í Reykjavík 1899, og sigldi hann síðan til Kaupmannahafnar. Hlaut hann skipstjóraskírteini þaðan árið 1902.
Sigurður gerðist síðan stýrimaður og skipstjóri á ýmsum kunnum skútum. Skúturnar voru strangur skóli, og hlaut margur góðkunnur skipstjórnarmaður eldskírn sína á þeim í misjöfnum veðrum hér við land. Sú reynsla varð stundum nokkuð dýrkeypt, en í öllum tilfellum dýrmæt.
Sigurður Pétursson gekk í þjónustu Thore-félagsins svonefnda árið 1908. Gerðist hann stýrimaður á skipum þess félags, var á „Ingólfi“, „Austra“ og „Mjölni“, og síðan á togurum um skeið.
Þegar Eimskipafélag Íslands var stofnað og afráðin voru kaup tveggja fyrstu skipa þess, var Sigurður Pétursson ráðinn í þjónustu félagsins. Tók hann við stjórn „Gullfoss“, fyrsta skipi félagsins, sem tók höfn á Íslandi í fyrsta skipti fyrir réttum 50 árum. Kom skipið til Vestmanaeyja 15. apríl 1915, og var skipi vel og virðulega fagnað. Þessa atburðar var minnzt miður en skyldi, því að hér er um að ræða einn merkasta þáttinn í siglingasögu þjóðar vorrar.
Frá þessari stundu voru nöfn þeirra Sigurðar og „Gullfoss“ samtengd og óaðskiljanleg í hugum allra landsmanna. Allir könnuðust við Sigurð á „Gullfossi“, og nafn hans var ávallt nefnt með mikilli virðingu og aðdáun.
Sigurður Pétursson stýrði „Gullfossi“ allt til þess, er hann lokaðist inni i Kaupmannahöfn eflir hernám Þjóðverja 9. apríl 1940.
Kom Sigurður þá heim og starfaði síðan á vegum Eimskips.
Sigurður var sérstakt prúðmenni í allri framgöngu, kurteis, svo að af bar, nærgætinn í garð allra, sem áttu við hann skipti, góðmenni, sem vildi hvers manns vanda leysa. Gerði hann engan mannamun í þeim efnum. Mega Vestmannaeyingar gerla um það vita, svo sem hann, að sögn Gísla J. Johnsen í „Skeggja“ 8. janúar 1919, var fús á að greiða sem bezt úr vanda þeirra á þeim árum.
Enginn efi er á því, að Sigurður Pétursson er þeim minnisstæður, sem muna hann og þekktu náið. Hans meðfædda kurteisi, sem átti ekkert skylt við siðdekur, vilji hans til að leysa hvers manns vanda, hlýtt viðmót og mikil gæfa í öllum ferðum mun um ókomin ár verða ungum mönnum til verðugrar eftirbreytni.
Kona Sigurðar Péturssonar var Ingibjörg Ólafsdóttir, óðalsbónda á Mýrarhúsum á Seltjarnarnesi. Meðal barna þeirra er Pétur Sigurðsson sjóliðsforingi, yfirmaður Landhelgisgæzlunnar.

Einar H. Eiríksson.

• Efnisyfirlit: Sjómannadagsblað Vestmannaeyja