3.704
breytingar
„Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 2007/Gömlu uppskipunarbátarnir“: Munur á milli breytinga
Fara í flakk
Fara í leit
Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 2007/Gömlu uppskipunarbátarnir (skoða efni)
Útgáfa síðunnar 31. október 2019 kl. 14:19
, 31. október 2019ekkert breytingarágrip
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
| Lína 1: | Lína 1: | ||
<center>'''[[Guðjón Ármann Eyjólfsson]]'''</center><br> | <center>'''[[Guðjón Ármann Eyjólfsson]]'''</center><br> | ||
<big><big><center>'''Gömlu uppskipunarbátarnir'''</center | <big><big><center>'''Gömlu uppskipunarbátarnir'''</center><br> | ||
[[Mynd:Guðjón Ármann Eyjólfsson 2 Sdbl. 2007.jpg|thumb|251x251dp|Guðjón Ármann Eyjólfsson]] | [[Mynd:Guðjón Ármann Eyjólfsson 2 Sdbl. 2007.jpg|thumb|251x251dp|Guðjón Ármann Eyjólfsson]] | ||
'''Inngangur'''<br> | '''Inngangur'''<br> | ||
| Lína 80: | Lína 80: | ||
„Með óskáldlegu orðalagi má segja, að hér hafi skip verið á ferð í vondu veðri, miklum sjó og slæmu skyggni undan hafnlausri og vitalausri strönd. Farþegar voru alltof margir og höfðu ekki nærri allir kojupláss. Konurnar voru sjóveikar og karlarnir fullir. Var að furða, þó að skipstjórinn danski væri viðskotaillur?“ | „Með óskáldlegu orðalagi má segja, að hér hafi skip verið á ferð í vondu veðri, miklum sjó og slæmu skyggni undan hafnlausri og vitalausri strönd. Farþegar voru alltof margir og höfðu ekki nærri allir kojupláss. Konurnar voru sjóveikar og karlarnir fullir. Var að furða, þó að skipstjórinn danski væri viðskotaillur?“ | ||
Í hafnleysi þessara ára hér við landið, fram undir 1950, lágu öll stærri flutninga- og farþegaskip víðast hvar úti á legu framan við kauptúnin, en fólk og varningur var fluttur í land með sérstökum upp skipunarbátum. Þannig hafði ástandið víðast hvar verið á Íslandi frá því reglulegar strandferðir hófust árið 1876.<br> | Í hafnleysi þessara ára hér við landið, fram undir 1950, lágu öll stærri flutninga- og farþegaskip víðast hvar úti á legu framan við kauptúnin, en fólk og varningur var fluttur í land með sérstökum upp skipunarbátum. Þannig hafði ástandið víðast hvar verið á Íslandi frá því reglulegar strandferðir hófust árið 1876. | ||
[[Mynd:Helga VE 180 Sdbl. 2007.jpg|miðja|thumb|450x450dp|''Helga VE 180 á Vikinni á leið út í skip árið 1936. Ljósm. Bruno Schweizer. Mótorbáturinn Helga VE 180 var smiðaður árið 1915 af Guðmundi Jónssyni bátasmið á Háeyri í Vestmannaeyjum. Helga var úr eik og furu, 11,66 tonn að stœrð með 15 hestafla Alfavél, súðbyrt að hluta eins og sést vel á myndinni. Hún var notuð sem dráttarbátur og þá umbyggð og styrkt. Siggeir Torfason (1862-1938) kaupmaður i Reykjavik, faðir Kristjáns Siggeirssonar (1894-1975), lét byggja Helgu. Helga dró stóra uppskipunarbáta sem voru lestaðir frá flutninga- og farþegaskipum, sem lágu við akkeri á Ytri höfninni, en Innri höfriin var ekki nœgilega djúp fyrir stór flutningaskip fyrr en á áratugnum milli 1940 og 1950, er átak var gert til að dýpka höfnina. Fyrir miðri mynd er hið formfagra eldfjall Helgafell. Frá vinstri sjást hús sem nú eru undir Eldfelli og hrauni. Frá vinstri Kirkjubœr (Norðurbœr), Vallartún, Eystri- og Vestri Oddsstaðir, Vilborgarstaðir (Nyrsti-Miðbœr (Linubœr), Hlaðbær, Háigarður) þar að baki, Búastaðir eystri og vestri, Bessastaðir, Viðivellir, Ólafshús, Eystri-Vesturhús, Presthús, Vesturhús vestri, að baki þeim Gerði, Hvassafell, Stóra-Gerði, Norður-Gerði, Mosfell; Laufás (með dökku þaki), Vatnsdalur, hvítt hús yst til hœgri.'' | |||
''Stóra langa húsið sem mastur bátsins ber í er "Þurrkhúsið" sem svo var nefnt, saltfiskþurrkunarhús, sem var byggt árið 1929. Hvitir deplar á ströndinni meðfram Urðunum eru saltfiskstakkar, þ.e. saltfiskur sem var sólþurrkaður þarna á uppbyggðum stakkstæðum eða á sjávarklöppunum og var staflað upp í stakka og geymdur undir hvítri seglábreiðu (presenningu).'' | |||
''Helga VE 180 var jafnframt því að vera dráttarbátur notuð til fiskveiða. Formaður með Helgu meðan hún var notuð sem dráttarbátur frá 1931 fram yfir 1940, samtals í 10 ár, var Eiríkur Jónsson (1894 - 1970) í Skýlinu sem kallað var; (kenndur við Verkamannaskýlið á Básaskersbryggju sem hann rak).'' | |||
''Formaður með Helgu fyrstu tvær vertíðirnar sem hún gekk til fiskveiða var Guðmundur Helgason (1884 -1977), faðir Hafsteins (1912 - 1999) bókaútgefanda.'' | |||
]] | |||
<br> | |||
Á Hellissandi var t.d. sérkennilegt nafn á uppskipunarbátunum sem voru nefndir bringingarskip (t.d. bringingarskipið Tröllskessan) og út- eða upp- skipun var nefnd bringing.<br> | Á Hellissandi var t.d. sérkennilegt nafn á uppskipunarbátunum sem voru nefndir bringingarskip (t.d. bringingarskipið Tröllskessan) og út- eða upp- skipun var nefnd bringing.<br> | ||
Miðað við allar aðstæður, hafnleysi, óbrúuð stórfljót og enga vegi, en aðal flutningatæki landsmanna voru hand- og hestvagnar, var þó furðuvel séð um alla flutninga, sérstaklega með skipum sem sigldu í reglubundnum áætlunarferðum umhverfis landið. | Miðað við allar aðstæður, hafnleysi, óbrúuð stórfljót og enga vegi, en aðal flutningatæki landsmanna voru hand- og hestvagnar, var þó furðuvel séð um alla flutninga, sérstaklega með skipum sem sigldu í reglubundnum áætlunarferðum umhverfis landið. | ||
[[Mynd:Uppskipunarbátur Sdbl. 2007.jpg|vinstri|thumb|250x250dp|''Uppskipunarbátur, i bakgrunni Urðirnar og Skansinn, sem ber yfir stefni bátsins. Hlið á Skaminum móti austri sést vel. Hvitt hús yst til hœgri með svörtu þaki er Austurbúðin eða Garðsverslun, stórhýsi sem danski einokunarkaupmaðurinn J.P.T. Bryde byggði árið 1880 úr tilhöggnu grjóti úr Heimakletti. Austurbúðin fór undir hraun árið 1973. en Skansinn sem var reistur árið 1637 stendur enn ásamt hálfum sjóveitugeyminum sem er tíl vinstri við Skansinn. - Ljósm. Bruno Schweizer 1936.'']] | |||
Millilanda- og strandferðskip komu við á öllum helstu höfnum landsins, t.d. alltaf í Vestmannaeyjum, bæði þegar skip voru að koma frá útlöndum á leið til Reykjavíkur og eins á útleið frá Reykjavík. Voru þannig í raun og veru greiðari samgöngur á milli Vestmannaeyja og Reykjavíkur á millistríðsárunum, fram undir 1940, en varð á árunum eftir síðari heimsstyrjöldina og þar til Herjólfur I fór að ganga tvisvar í viku á milli Reykjavíkur og Vestmannaeyja árið 1960 (kom til Vestmannaeyja, 12. desember 1959). Fróðlegt væri að bera þessi tvö tímabil nánar saman.<br> | Millilanda- og strandferðskip komu við á öllum helstu höfnum landsins, t.d. alltaf í Vestmannaeyjum, bæði þegar skip voru að koma frá útlöndum á leið til Reykjavíkur og eins á útleið frá Reykjavík. Voru þannig í raun og veru greiðari samgöngur á milli Vestmannaeyja og Reykjavíkur á millistríðsárunum, fram undir 1940, en varð á árunum eftir síðari heimsstyrjöldina og þar til Herjólfur I fór að ganga tvisvar í viku á milli Reykjavíkur og Vestmannaeyja árið 1960 (kom til Vestmannaeyja, 12. desember 1959). Fróðlegt væri að bera þessi tvö tímabil nánar saman.<br> | ||
Ekki skal hér farið frekar út í það ástand að í dag, þegar öruggar og góðar hafnir sem hafa kostað skattborgarana milljarða króna hafa verið byggðar vítt og breitt um landið, eru allir vöruflutningar komnir á þjóðvegi landsins með stórum flut- ningabílum og tengivögnum sem spæna upp vegi og ógna annarri bílaumferð.<br> | Ekki skal hér farið frekar út í það ástand að í dag, þegar öruggar og góðar hafnir sem hafa kostað skattborgarana milljarða króna hafa verið byggðar vítt og breitt um landið, eru allir vöruflutningar komnir á þjóðvegi landsins með stórum flut- ningabílum og tengivögnum sem spæna upp vegi og ógna annarri bílaumferð.<br> | ||
'''Uppskipunarbátar'''<br> | '''Uppskipunarbátar''' | ||
<br> | |||
Í Vestmannaeyjum voru a.m.k. fjórir stórir uppskipunarbátar.<br> | Í Vestmannaeyjum voru a.m.k. fjórir stórir uppskipunarbátar.<br> | ||
Í eigu verslunar Gísla J. Johnsen, Edinborgarverslun, voru a.m.k. tveir uppskipunarbátar sem voru merktir með hvítum þríhyrningi á hníflinum, til þess að þekkja þá betur þegar uppskipunarbátarnir voru á ytri höfninni eða fyrir innan Eiði og ókunnugir voru sendir til að sækja þá.<br> | Í eigu verslunar Gísla J. Johnsen, Edinborgarverslun, voru a.m.k. tveir uppskipunarbátar sem voru merktir með hvítum þríhyrningi á hníflinum, til þess að þekkja þá betur þegar uppskipunarbátarnir voru á ytri höfninni eða fyrir innan Eiði og ókunnugir voru sendir til að sækja þá.<br> | ||
Austan við Tangahúsin þar sem nú er veitingastaðurinn Kró stóðu lengi tveir stórir uppskipunarbátar sem Tangaverslunin átti. | Austan við Tangahúsin þar sem nú er veitingastaðurinn Kró stóðu lengi tveir stórir uppskipunarbátar sem Tangaverslunin átti. | ||
[[Mynd:Ísland farþegaskip Sdbl. 2007.jpg|vinstri|thumb|250x250dp|Ísland - farþegaskip. Ljósmyndasafn Reykjavíkur.]] | |||
Á árunum fyrir og eftir aldamót þegar fólksfjöldi í Vestmannaeyjum var aðeins 600 til 700 manns voru áraskip notuð undir vöruflutninga úr skipum upp á Austurbúðarbryggjuna. Ágæt ljósmynd á bls. 55 sýnir þessa flutninga og er úr bókinni ''„Ísland fyrir aldamót“'' ''Harðindaárin 1882 -1888'' sem Frank Ponzi ritaði og gaf út 1995.<br> | Á árunum fyrir og eftir aldamót þegar fólksfjöldi í Vestmannaeyjum var aðeins 600 til 700 manns voru áraskip notuð undir vöruflutninga úr skipum upp á Austurbúðarbryggjuna. Ágæt ljósmynd á bls. 55 sýnir þessa flutninga og er úr bókinni ''„Ísland fyrir aldamót“'' ''Harðindaárin 1882 -1888'' sem Frank Ponzi ritaði og gaf út 1995.<br> | ||
Eftir að vélabátaöldin hófst árið 1906 voru gömlu áraskipin notuð sem uppskipunarbátar en eftir því sem mótorbátarnir stækkuðu voru þeir fyrstu gerðir að uppskipunarbátum eða byggðir sérstaklega.<br> | Eftir að vélabátaöldin hófst árið 1906 voru gömlu áraskipin notuð sem uppskipunarbátar en eftir því sem mótorbátarnir stækkuðu voru þeir fyrstu gerðir að uppskipunarbátum eða byggðir sérstaklega.<br> | ||
Þegar þessum fyrstu mótorbátum var breytt í uppskipunarbáta var tekið ofan mastur sem var oftast aðeins eitt og lúkarskappi, þilfar og stýrishús rifið og settir sterkir þverbitar að aftan og framan í bátinn, hástokkur styrktur og klætt á bönd en á lunninguna var neglt gúmmí til hlífðar; eftir að bifreiðar komu voru notaðir til þess gamlir hjólbarðar.<br> | Þegar þessum fyrstu mótorbátum var breytt í uppskipunarbáta var tekið ofan mastur sem var oftast aðeins eitt og lúkarskappi, þilfar og stýrishús rifið og settir sterkir þverbitar að aftan og framan í bátinn, hástokkur styrktur og klætt á bönd en á lunninguna var neglt gúmmí til hlífðar; eftir að bifreiðar komu voru notaðir til þess gamlir hjólbarðar.<br> | ||
Af mótorbátum sem var breytt í uppskipunarbáta er vitað um eftirtalda: Blíða (eftir 1915), Friðþjófur (1915), Immanúel (1917), Hrólfur (1920), Sigríður, Ingólfur (gekk undir nafninu Sóði), Austri, Unnur II sem síðar var nefnd Guðrún (1938). Það var síðasti uppskipunarbáturinn í Vestmannaeyjum sem breytt var úr mótorbát.<br> | Af mótorbátum sem var breytt í uppskipunarbáta er vitað um eftirtalda: Blíða (eftir 1915), Friðþjófur (1915), Immanúel (1917), Hrólfur (1920), Sigríður, Ingólfur (gekk undir nafninu Sóði), Austri, Unnur II sem síðar var nefnd Guðrún (1938). Það var síðasti uppskipunarbáturinn í Vestmannaeyjum sem breytt var úr mótorbát.<br> | ||
Í Vestmannaeyjum var smíðaður sérstakur dráttarbátur og segir Jón Sigurðsson frá Ártúni svo frá í Sjómannadagsblaði Vestmannaeyja árið 1965: „Sigurður Gunnarsson á Hólmi var sá fyrsti sem lét smíða dráttarbát í Vestmannaeyjum. Þessi bátur var um 3 tonn á stærð, það var árið 1913. Jafnhliða stundaði Sigurður handfæraveiðar á þessum bát, hann var opinn um miðju og vegna þessa hættulegur hér við Eyjar, því að Sigurður notaði þennan bát mikið og var off djarft teflt á honum. Árið 1915 lagði Sigurður bát þennan niður og lét byggja annan stærri, sem mun hafa verið 5 tonn. Bátur þessi var með þilfari (dekkaður) og smíðaði Jens Andersen (danskur maður) hann og nefndi Huginn II, hann var með 6 hestafla Skandia vél.<br> | Í Vestmannaeyjum var smíðaður sérstakur dráttarbátur og segir Jón Sigurðsson frá Ártúni svo frá í Sjómannadagsblaði Vestmannaeyja árið 1965: „Sigurður Gunnarsson á Hólmi var sá fyrsti sem lét smíða dráttarbát í Vestmannaeyjum. Þessi bátur var um 3 tonn á stærð, það var árið 1913. Jafnhliða stundaði Sigurður handfæraveiðar á þessum bát, hann var opinn um miðju og vegna þessa hættulegur hér við Eyjar, því að Sigurður notaði þennan bát mikið og var off djarft teflt á honum. Árið 1915 lagði Sigurður bát þennan niður og lét byggja annan stærri, sem mun hafa verið 5 tonn. Bátur þessi var með þilfari (dekkaður) og smíðaði Jens Andersen (danskur maður) hann og nefndi Huginn II, hann var með 6 hestafla Skandia vél. | ||
[[Mynd:Horft til bæjarins og innri hafnar Sdbl. 2007.jpg|miðja|thumb|450x450dp|''Horft til bœjarins og Innri hafnar frá Ytri höfhinni - Víkínni - rétt utan við hafnargarðana. Til vinstri er Hringskersgarður (Suðurhafnargarður), til hægri er Hörgeyrargarður (Norðurhafnargarður). Yflr miðjan Hringskersgarð, rétt innan vió hafnargarðsvitann, sjást aðgerðar- og vörugeymsluhús Gunnars Ólafssonar (1864-1961) á Tanganum. Að baki þeim er Háin og ber Hástein við himin. Upp af Hánni er Moldi með Fiskhellanefi fremst og þá Dalfjall með Bláhánni að Náttmálaskarði og Litlaklifi lengst til hœgri. Fyrir miðri mynd er Fiskimölsverksmiðja Vestmannaeyja, byggð árið 1913; þar hefur á sama stað verið endurbyggð nýtísku loðnu- og síldarverksmiðja með a.m.k. 2000 tonna qfköstum á sólarhring. Yfir innsiglingavitann yst á norðurgarðinum ber dökkþrihyrna, Skiphella, og síðan fjölda báta sem fram undir 1950 lágu flestir við festar á Innri höfninni. Venjan var að segja að bátarnir lægju úti á bóli eins og legufœrið var kallað, en hver mótorbátur hafði sinn skjöktbát, sem lá við bólið meðan mótor-báturinn var á sjó. Þegar bátnum hafði verið lagt við bólið var róið í land á skjöktbátnum, í Hrófin upp af Lœknum, Anesarvik, Skildingqfjöru eða annars staðar þar sem skjöktarinn var geymdur þar til róið var. Hvítt hús sem ber yfir hafnargarðinn lengst til vinstri, er Garðsverslun sem fyrr er lýst og fór undir hraunið í jarðeldunum 1973. Ljósm. Bruno Schweizer 1935.'']] | |||
<br> | |||
Á þessum bát hafði Sigurður alla afgreiðslu á skipum, sem til Vestmannaeyja komu og var oft draslkennt út og inn höfnina. Þá var öllu salti og kolum skipað í land utan af Vík og á sama hátt var útskipun á öllum fiski.<br> | Á þessum bát hafði Sigurður alla afgreiðslu á skipum, sem til Vestmannaeyja komu og var oft draslkennt út og inn höfnina. Þá var öllu salti og kolum skipað í land utan af Vík og á sama hátt var útskipun á öllum fiski.<br> | ||
Var þetta eini dráttarbáturinn í Vestmannaeyjum. Þess á milli stundaði Sigurður sjóróðra á þessum báti.“<br> | Var þetta eini dráttarbáturinn í Vestmannaeyjum. Þess á milli stundaði Sigurður sjóróðra á þessum báti.“<br> | ||