11.675
breytingar
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 2: | Lína 2: | ||
== Undanfari == | == Undanfari == | ||
Það voru bjartsýnir Eyjamenn sem horfðu fram á veginn við áramót 1972-1973. Hafið hafði þá verið gjafmilt og einnig kaupendur fisksins. Í nýrri og enn stærri landhelgi, þá nýstækkaðri úr 12 sjómílum í 50, höfðu Vestmannaeyingar veitt vel. Árið 1972 áttu Vestmannaeyingar 8,4% af útflutningsverðmæti landsmanna. Nóg atvinna var í plássinu og íbúar Vestmannaeyja höfðu aldrei verið fleiri, eða 5273 þann 1. des. 1972. Þetta bjartsýna fólk fór því að sofa áhyggjulaust að kvöldi mánudagsins 22. janúar 1973. | Það voru bjartsýnir Eyjamenn sem horfðu fram á veginn við áramót 1972-1973. Hafið hafði þá verið gjafmilt og einnig kaupendur fisksins. Í nýrri og enn stærri landhelgi, þá nýstækkaðri úr 12 sjómílum í 50, höfðu Vestmannaeyingar veitt vel. Árið 1972 áttu Vestmannaeyingar 8,4% af útflutningsverðmæti landsmanna. Nóg atvinna var í plássinu og íbúar Vestmannaeyja höfðu aldrei verið fleiri, eða 5273 þann 1. des. 1972. Þetta bjartsýna fólk fór því að sofa áhyggjulaust að kvöldi mánudagsins 22. janúar 1973. | ||
Lína 10: | Lína 9: | ||
Loftskeytamaðurinn [[Hjálmar Guðnason]] bað vin sinn [[Ólafur Gränz|Ólaf Gränz]] að koma í miðnæturgöngutúr rétt áður en gosið hófst. Löbbuðu þeir félagar vanalegan rúnt, með bryggjunni, ströndinni, í átt að [[Kirkjubær|Kirkjubæ]] og svo upp á [[Helgafell]]. Hin tilkomumesta sýn birtist þeim þegar þeir skoðuðu bæinn á toppi Helgafells. Jörðin hreinlega opnaðist og eldtungur hennar skutust upp á yfirborðið. Á sama tíma var hringt í lögregluna og henni tilkynnt að jarðeldur væri kominn upp austan Kirkjubæjar. Vantrúuð lögreglan fór á stjá og sá strax hvað var í gangi. Gos var þá hafið á 1600 metra langri sprungu og magnaðist mjög á fyrstu mínútunum. Fólk var þá vaknað í austurbænum og byrjað að vekja nágranna. Var þá kveikt á brunalúðrum og á innan við klukkutíma frá upphafi gossins var bærinn vaknaður og streymdi fólkið niður á bryggju. Flestum ber saman um að upphaf gossins hafi verið þegar klukkuna vantaði um fimm mínútur í tvö. | Loftskeytamaðurinn [[Hjálmar Guðnason]] bað vin sinn [[Ólafur Gränz|Ólaf Gränz]] að koma í miðnæturgöngutúr rétt áður en gosið hófst. Löbbuðu þeir félagar vanalegan rúnt, með bryggjunni, ströndinni, í átt að [[Kirkjubær|Kirkjubæ]] og svo upp á [[Helgafell]]. Hin tilkomumesta sýn birtist þeim þegar þeir skoðuðu bæinn á toppi Helgafells. Jörðin hreinlega opnaðist og eldtungur hennar skutust upp á yfirborðið. Á sama tíma var hringt í lögregluna og henni tilkynnt að jarðeldur væri kominn upp austan Kirkjubæjar. Vantrúuð lögreglan fór á stjá og sá strax hvað var í gangi. Gos var þá hafið á 1600 metra langri sprungu og magnaðist mjög á fyrstu mínútunum. Fólk var þá vaknað í austurbænum og byrjað að vekja nágranna. Var þá kveikt á brunalúðrum og á innan við klukkutíma frá upphafi gossins var bærinn vaknaður og streymdi fólkið niður á bryggju. Flestum ber saman um að upphaf gossins hafi verið þegar klukkuna vantaði um fimm mínútur í tvö. | ||
Flestir bæjarbúar voru sofandi á þessum tíma en | Flestir bæjarbúar voru sofandi á þessum tíma en Hjálmar Guðnason og Ólafur Gränz voru eins og áður segir í miðnæturgöngu. Þeir voru því með þeim fyrstu sem sáu eldinn. Í fyrstu töldu þeir að eldur hefði komið upp í austustu húsunum í bænum, en þegar þeir höfðu áttað sig á því hvað þarna var að gerast, sneru þeir við og hlupu heim til að vekja konur sínar og börn. | ||
[[Guðjón Ármann Eyjólfsson]] lýsir fyrstu gosnóttinni mjög ítarlega í bók sinni ''Vestmannaeyjar byggð og eldgos''. Þar er einnig farið í sögur margra annarra af gosinu, en örvilnun fólks, skelfing og hugrekki kemur fram vel í mörgum frásögnunum. | [[Guðjón Ármann Eyjólfsson]] lýsir fyrstu gosnóttinni mjög ítarlega í bók sinni ''Vestmannaeyjar byggð og eldgos''. Þar er einnig farið í sögur margra annarra af gosinu, en örvilnun fólks, skelfing og hugrekki kemur fram vel í mörgum frásögnunum. | ||
Lína 32: | Lína 31: | ||
== Ávarp Biskups Íslands og Forseta Íslands == | == Ávarp Biskups Íslands og Forseta Íslands == | ||
''Aðalgrein:[[Heimaeyjargosið:Ávörp|Ávörp]] | |||
Daginn sem eldgosið hófst ávarpaði Forseti Íslands, herra Kristján Eldjárn þjóðina sem og Biskupinn yfir Íslandi, herra Sigurbjörn Einarsson. | |||
== Gosið == | == Gosið == | ||
Lína 49: | Lína 39: | ||
[[Mynd:Andstæður.jpg|thumb|left|Andstæður hraunsins.]] | [[Mynd:Andstæður.jpg|thumb|left|Andstæður hraunsins.]] | ||
Í lok febrúar safnaðist hraun saman norðan við gígmynnið. Varnargarðar höfðu verið byggðir til varnar bænum og höfninni. Hraunið tók að streyma í tungu frá gígmynninu og ógnaði varnargörðunum. Ekki var hægt að dæla á hrauntunguna sökum þess að vegalengdin frá sjó var of mikil. Þess vegna gerðist það aðfaranótt 18. mars að varnargarðurinn brast með þeim afleiðingum að 10 hús fóru undir. Næstu daga fóru enn fleiri hús undir hraun. Verst var áhlaup 300 metra breiðrar tungu fimmtudagskvöldið 22. mars sem fór yfir 70 hús og stöðvaðist niðri á Heimagötu. | Í lok febrúar safnaðist hraun saman norðan við gígmynnið. Varnargarðar höfðu verið byggðir til varnar bænum og höfninni. Hraunið tók að streyma í tungu frá gígmynninu og ógnaði varnargörðunum. Ekki var hægt að dæla á hrauntunguna sökum þess að vegalengdin frá sjó var of mikil. Þess vegna gerðist það aðfaranótt 18. mars að varnargarðurinn brast með þeim afleiðingum að 10 hús fóru undir. Næstu daga fóru enn fleiri hús undir hraun. Verst var áhlaup 300 metra breiðrar tungu fimmtudagskvöldið 22. mars sem fór yfir 70 hús og stöðvaðist niðri á Heimagötu. Ótrúlegt fyrirbæri varð til í marsmánuði, [[Flakkarinn]]. Þetta fyrirbæri, risavaxinn hraunklettur, brotnaði úr eldkeilunni og flaut ofan á hrauninu í átt að höfninni. Flakkarinn, svokallaði, stoppaði áður en hann olli alltof miklum usla. | ||
== Eyjaskeggjar á föstu landi == | == Eyjaskeggjar á föstu landi == | ||
Lína 62: | Lína 49: | ||
== Viðlagasjóður == | == Viðlagasjóður == | ||
''Aðalgrein:[[Viðlagasjóður]]'' | |||
Viðlagasjóður var stofnun sem var stofnsett stuttu eftir upphaf eldgossins. Hlutverk sjóðsins var að tryggja hag Vestmannaeyinga, m.a. með fjárstuðningi vegna tekjumissis og eignatjóns. Viðlagasjóður hafði ýmis hlutverk og var Vestmannaeyingum ómetanleg hjálp á þessum erfiðu tímum. | |||
== Hvað á fellið að heita? == | == Hvað á fellið að heita? == | ||
Lína 101: | Lína 80: | ||
Það voru þó einhverjir jákvæðir hlutir fyrir bæjarfélagið sem fylgdu þessum náttúruhamförum. Fyrir gos hafði uppfyllingarefni verið stórt vandamál. Hvergi var efni að fá og þurfti mikið jarðrask til þess að útvega efni. Í gosinu kom upp nægilegt uppfyllingarefni fyrir allar framkvæmdir. [[Heimaey]] stækkaði um 2,2 km² í eldgosinu og býður þessi viðbót upp á óteljandi möguleika varðandi framkvæmdir, ferðamennsku og útivist. Hraunið gerði innsiglingu í höfnina enn betri og lokaði á suðaustan-vindinn sem vildi herja á höfnina. Hraunið sem menn héldu að myndi eyðileggja höfnina gerði hana að einni allra bestu höfn á landinu. | Það voru þó einhverjir jákvæðir hlutir fyrir bæjarfélagið sem fylgdu þessum náttúruhamförum. Fyrir gos hafði uppfyllingarefni verið stórt vandamál. Hvergi var efni að fá og þurfti mikið jarðrask til þess að útvega efni. Í gosinu kom upp nægilegt uppfyllingarefni fyrir allar framkvæmdir. [[Heimaey]] stækkaði um 2,2 km² í eldgosinu og býður þessi viðbót upp á óteljandi möguleika varðandi framkvæmdir, ferðamennsku og útivist. Hraunið gerði innsiglingu í höfnina enn betri og lokaði á suðaustan-vindinn sem vildi herja á höfnina. Hraunið sem menn héldu að myndi eyðileggja höfnina gerði hana að einni allra bestu höfn á landinu. | ||
[[Mynd:Eldfell sed af nyja hrauninu.jpg|thumb|left|200px|Eldfellið í fagurri vetrarkápu]] | [[Mynd:Eldfell sed af nyja hrauninu.jpg|thumb|left|200px|Eldfellið í fagurri vetrarkápu]] | ||
Sterk bönd binda Eyjamenn við Heimaey. Eldgosið á Heimaey gerði Vestmannaeyinga að enn meiri Vestmannaeyingum. Samhugurinn sem var á meðal Eyjamanna í gosinu gleymist seint og bindur enn íbúana böndum, jafnvel þá sem fæddir eru eftir gos. | Sterk bönd binda Eyjamenn við Heimaey. Eldgosið á Heimaey gerði Vestmannaeyinga að enn meiri Vestmannaeyingum. Samhugurinn sem var á meðal Eyjamanna í gosinu gleymist seint og bindur enn íbúana böndum, jafnvel þá sem fæddir eru eftir gos. | ||
=== Vikurfok === | === Vikurfok === | ||
Lína 117: | Lína 93: | ||
== Uppgröftur á húsum == | == Uppgröftur á húsum == | ||
''Aðalgrein:[[Pompei Norðursins]]'' | |||
[[Mynd:Pompei.jpg|thumb|left|250px|Svona leit Suðurvegur 25 út við fyrstu sýn.]] | [[Mynd:Pompei.jpg|thumb|left|250px|Svona leit Suðurvegur 25 út við fyrstu sýn.]] | ||
Árið 2005, 32 árum eftir lok gossins, hófst uppgröftur á húsum við Suðurveg sem grófust undir vikri. Uppgröfturinn ber heitið [[Pompei Norðursins]] | Árið 2005, 32 árum eftir lok gossins, hófst uppgröftur á húsum við Suðurveg sem grófust undir vikri. Uppgröfturinn ber heitið [[Pompei Norðursins]]. | ||
{{Heimildir| | {{Heimildir| | ||
* Aðalsteinn Eiríksson. 1981. '' | * Aðalsteinn Eiríksson. ''Heimaeyjargosið 1973''. Námsgagnastofnun, 1981. | ||
* Haraldur Guðnason. ''Við Ægisdyr: Saga Vestmannaeyjabæjar í 60 ár'', I. bindi. Reykjavík | * Árni Gunnarsson. ''Eldgos í Eyjum''. Reykjavík: Iceland Review, 1973. | ||
* ''Ég lifi.'' Þættir um Vestmannaeyjagosið 1973. Stöð 2 og Storm. | |||
* Guðjón Ármann Eyjólfsson. ''Vestmannaeyjar byggð og eldgos''. Reykjavík: Ísafoldarprentsmiðja, 1973. | |||
* Haraldur Guðnason. ''Við Ægisdyr: Saga Vestmannaeyjabæjar í 60 ár'', I. bindi. Reykjavík: Vestmannaeyjabær, 1982. | |||
* ''Morgunblaðið'' 60. árg. 1973. 23.-26. janúar. | * ''Morgunblaðið'' 60. árg. 1973. 23.-26. janúar. | ||
* [http://visindavefur.hi.is Vísindavefur Háskóla Íslands] | * [http://visindavefur.hi.is Vísindavefur Háskóla Íslands] | ||
* Þorleifur Einarsson. ''Gosið í Heimaey í máli og myndum''. Reykjavík: Heimskringla, 1974. | |||
}} | }} | ||
[[Flokkur:Saga]] | [[Flokkur:Saga]] |
breytingar