„Tyrkjaránið“: Munur á milli breytinga

Úr Heimaslóð, Sögusetri Vestmannaeyja
Fara í flakk Fara í leit
(redda)
Ekkert breytingarágrip
Lína 10: Lína 10:
Ræningjarnir leituðu að flóttafólki fram á kvöld þann 18. júlí. Talið er að um 200 manns hafi tekist að fela sig fyrir ræningjunum í þá þrjá sólahringa sem á þessari heimsókn stóð. Eftir að öllum föngunum hafði verið komið fyrir í dönsku verslunarhúsunum var hafist handa við að skilja að þá sem átti að flytja með til Algeirsborgar og hina sem ekki var líkegt að lifðu ferðina af. Þeir sem ekki voru líklegir til sölu voru þvingaðir inn í verslunarhúsin á ný, útgönguleiðir voru byrgðar og kveikt í húsunum. Ræningjarnir brenndu einnig Landakirku og höfðu á brott með sér skip danska skipstjórans sem honum hafði ekki tekist að sökkva. Talið er að alls hafi um 36 manns verið teknir af lífi. Ræningjarnir eru hafa líklega yfirgefið eyjarnar með 243 fanga sína, sem var þá líklega um helmingur íbúa. Einnig höfðu þeir á brott með sér búfénað, kirkjumuni og margt annað verðmætt.  
Ræningjarnir leituðu að flóttafólki fram á kvöld þann 18. júlí. Talið er að um 200 manns hafi tekist að fela sig fyrir ræningjunum í þá þrjá sólahringa sem á þessari heimsókn stóð. Eftir að öllum föngunum hafði verið komið fyrir í dönsku verslunarhúsunum var hafist handa við að skilja að þá sem átti að flytja með til Algeirsborgar og hina sem ekki var líkegt að lifðu ferðina af. Þeir sem ekki voru líklegir til sölu voru þvingaðir inn í verslunarhúsin á ný, útgönguleiðir voru byrgðar og kveikt í húsunum. Ræningjarnir brenndu einnig Landakirku og höfðu á brott með sér skip danska skipstjórans sem honum hafði ekki tekist að sökkva. Talið er að alls hafi um 36 manns verið teknir af lífi. Ræningjarnir eru hafa líklega yfirgefið eyjarnar með 243 fanga sína, sem var þá líklega um helmingur íbúa. Einnig höfðu þeir á brott með sér búfénað, kirkjumuni og margt annað verðmætt.  


== "Tyrkirnir" ==
== „Tyrkirnir“ ==
Á þeim tíma sem Tyrkjaránið átti sér stað var Ottóman-heimsveldið að stækka mjög ört. Það náði að mörkum Ungverjalands í Evrópu, og að Indlandi í Asíu. Í Algeirsborg, þangað sem þrælarnir voru fluttir, var æðsti maðurinn nefndur Pasha.
Á þeim tíma sem Tyrkjaránið átti sér stað var Ottóman-heimsveldið að stækka mjög ört. Það náði að mörkum Ungverjalands í Evrópu, og að Indlandi í Asíu. Í Algeirsborg, þangað sem þrælarnir voru fluttir, var æðsti maðurinn nefndur Pasha (پاسها), en það orð er af sama stofni og íslenska orðið „faðir“.
Það nafn sem við notum yfir Tyrkina er því samheiti yfir menn frá þessu gríðarstóra svæði. Ekki er vitað um uppruna sjóræningjana, svo þeir gætu hafa verið frá öllu Ottóman-heimsveldinu.
Það nafn sem við notum yfir Tyrkina er því samheiti yfir menn frá þessu gríðarstóra svæði. Ekki er vitað um uppruna sjóræningjana, svo þeir gætu hafa verið frá öllu Ottóman-heimsveldinu.



Útgáfa síðunnar 9. júní 2005 kl. 08:45

Þann 16. júlí 1627 réðust um 300 sjóræningjar frá Algeirsborg á Vestmannaeyjar. Vestmannaeyingar höfðu komið sér upp vörnum við höfnina en sjóræningjarnir sigldu fram hjá höfninni, suður eftir eynni og gengu þeir á land á Ræningjatanga og komu þannig Eyjamönnum í opna skjöldu. Sjóræningjarnir dvöldu 3 daga í Vestmannaeyjum. Þeir handtóku fólk, bundu á fótum og höndum og geymdu í dönsku verslunarhúsum, drápu þá sem veittu mótspyrnu eða þóttu ekki söluvænir og eltu uppi flóttafólk sem flúið hafði til fjalla. Alls námu Tyrkjaránsmenn 242 Vestmannaeyinga á brott og seldu hæstbjóðenda í Algeirsborg. Þeir drápu um 36 manns og um 200 manns tókst að fela sig. Vestmannaeyingar földu sig á ýmsum stöðum, meðal annars í Hundraðmannahelli og Fiskhellum.

Aðdragandi og sögulegt umhverfi Tyrkjaránsins í Vestmannaeyjum

Þann 16. júlí 1627 gekk fjölmennt lið ræningja á land í Vestmanneyjum úr þremur sjóræningjaskipum frá Algeirsborg, höfuðborg Alsír, sem lagt höfðu upp í ránsleiðangur til Íslands meðal annarra landa á norðurslóðum. Þeir höfðu þegar farið um með ránshendi og drepið fólk á leið sinni um Austfirði frá 5. - 13. júlí. Þeir voru með alls 110 íslenska fanga um borð auk danskra sjómanna við komuna til Eyja. Eyjamenn sem þegar höfðu frétt af atferli ránsmanna í Grindavík höfðu í fyrstu nokkurn viðbúnað en þegar vikurnar liðu og ekkert sást til ræningja færðist værð yfir fólkið. Á leiðinni höfðu sjóræningjarnir hertekið enska duggu og neytt áhöfnina til að vísa sér góða leið til Vestmannaeyja. Sagan segir að einn áhafnarmanna af duggunni hafi vitað af fyrirhugaðri mótspyrnu við og því ráðlagt ræningjum frá því lenda þar. Sjómaðurinn sem var líklega vel kunnugir á þessum slóðum vísaði þeim á afvikinn áningarstað, á tanga, suður af Brimurð sem heitir síðan Ræningjatangi. Þaðan réðust ræningjarnir til atlögu Eyjamönnum að óvörum. Það hafði sést til skipanna seilast í átt til eyjanna allt frá því um morguninn en er kvölda tók yfirgaf varnarliðið stöður sínar því að margir töldu að þarna væri um dönsk varðskip að ræða og að auki höfðu þau vart mjakast nær vegna mótbyrs allan daginn.

Sagan af Sængurkonusteini

Sagan um Sængurkonustein er líka alkunn. Kona ein ól barn sitt þar en steinninn er norðvestur af Helgafelli. Ræningjarnir hlífðu bæði konunni og barninu og reif annar af skikkjunni sinni til að sveipa um barnið

Lok flóttans

Ræningjarnir leituðu að flóttafólki fram á kvöld þann 18. júlí. Talið er að um 200 manns hafi tekist að fela sig fyrir ræningjunum í þá þrjá sólahringa sem á þessari heimsókn stóð. Eftir að öllum föngunum hafði verið komið fyrir í dönsku verslunarhúsunum var hafist handa við að skilja að þá sem átti að flytja með til Algeirsborgar og hina sem ekki var líkegt að lifðu ferðina af. Þeir sem ekki voru líklegir til sölu voru þvingaðir inn í verslunarhúsin á ný, útgönguleiðir voru byrgðar og kveikt í húsunum. Ræningjarnir brenndu einnig Landakirku og höfðu á brott með sér skip danska skipstjórans sem honum hafði ekki tekist að sökkva. Talið er að alls hafi um 36 manns verið teknir af lífi. Ræningjarnir eru hafa líklega yfirgefið eyjarnar með 243 fanga sína, sem var þá líklega um helmingur íbúa. Einnig höfðu þeir á brott með sér búfénað, kirkjumuni og margt annað verðmætt.

„Tyrkirnir“

Á þeim tíma sem Tyrkjaránið átti sér stað var Ottóman-heimsveldið að stækka mjög ört. Það náði að mörkum Ungverjalands í Evrópu, og að Indlandi í Asíu. Í Algeirsborg, þangað sem þrælarnir voru fluttir, var æðsti maðurinn nefndur Pasha (پاسها), en það orð er af sama stofni og íslenska orðið „faðir“. Það nafn sem við notum yfir Tyrkina er því samheiti yfir menn frá þessu gríðarstóra svæði. Ekki er vitað um uppruna sjóræningjana, svo þeir gætu hafa verið frá öllu Ottóman-heimsveldinu.

Algeng störf þræla í Algeirsborg voru til dæmis burðarmenn fyrir kaupmenn, kynþrælar (þá gjarnan í kvennabúrum), hestasveinarog ræðarar í galley-skipum þar sem voru allt að 300 þrælar hlekkjaðir við árar á þremur hæðum og látnir róa á vöktum.

Afdrif brottnumdu Vestmannaeyinga

Tyrkirnir rændu 242 Vestmannaeyingum. Þegar komið var til Algeirsborgar var fólkið selt hæstbjóðanda. Algeirsborg var höfuðborg sjóræningja og var illræmt ræningjabæli. Flestir voru seldir sem almennir þrælar en nokkrar konur voru keyptar í hjúskap, voru þær keyptar út á fríðleik og gjörvileik. Meðferðin á þeim konum var mun mannúðlegri en í garð óbreyttra þræla. Þær konur fengu ambáttir og þræla til að stjana við sig. Anna Jasparsdóttir var seld háu verði ríkum höfðingja, Iss Hamett að nafni. Hún lifði í lystisemdum og var af almenningi kölluð drottningin af Algeirsborg. Hún fékk mann sinn til þess að greiða lausnargjald fyrir föður sinn og farareyri til Vestmannaeyja.

Ólafi Egilssyni, öldruðum presti, var sleppt stuttu eftir komuna til Algeirsborgar til þess að hann gæti skipulagt söfnun lausnargjalds heima á Íslandi. Söfnunin gekk heldur dræmt fyrst um sinn enda Vestmannaeyjar í lamasessi eftir árásina og brottnám um helmings íbúanna og danska konungsveldið var í fjárhagsvandræðum. Nokkrum árum síðar bar söfnunin árangur og 27 Vestmannaeyingar sneru aftur til heimahaga eftir 9 ára þrælavist í Algeirsborg.

Jón Jónsson, sem kallaði sig Jón Westmann, fékk menntun og komst til mikilla metorða. Hann varð skipherra og fór í sjóræningaferðir. Hann lést í Kaupmannahöfn 24 árum eftir Tyrkjaránið. 10 árum eftir ránið komu 27 Íslendingar heim úr Barbaríinu. Flestir voru úr Vestmannaeyjum. Ein þeirra sem kom heim var Guðrún Símonardóttir. Hún var gift Hallgrími Péturssyni. Hún skrifaði frægt bréf frá Algeirsborg sem að varðveist hefur fram á okkar dag. Hér er bréfið frá Guðrúnu, sem oft er nefnd Tyrkja-Gudda:

Algier þann 20. nóvember anno 1631.
Blessaðan Guðs föður, forlíkan og eftirlausn vors herra Jesú Kristi, huggun og upplýsing heilags anda sé í, með og yfir yður alla tíma, minn dyggðaríki húsbóndi og ektaherra, Eyjólfur Sölmundsson. Ástsemi Guðs vors annist yður á sál og lífi. Heilsan í Guði sé með yður alla tíma. Ég minnist við yðar hendur með minni ást og augnaráði elsku. Sælir og blessaðir séuð þér í drottni alla tíma.
Minn ástkæri ektamaður. Enn þó ég, aum mannskepna, óskaði hjartanlega að vita og skilja yðar velgengni, sem þó lukkusemi, þá sýnist þó svo fyriross sem það sé ómögulegt, og er á að sjá sem vér séum allra þjóðabann og þær skepnur sem enginn ann. En Guð vor, sem enginn ann. En Guð vor, hann unni oss í sinni heilagri ástsemi, langa og góða lukkusemi, langa og góða velgengni, langa og góða heill og friðsemi, langt og gott líf og langa lífdaga.
Guðrún Símonardóttir frá Bakkagerði í Vestmannaeyjum.

Sagnaritun

Margar bækur hafa verið ritaðar um Tyrkjaránið. Á síðustu árum hafa komið út nokkrar sögulegar skáldsögur sem fjalla um atburði Tyrkjaránsins og afdrif fólks í Algeríu og lengra. Má nefna bækurnar Hrapandi jörð og Rauð Mold eftir Úlfar Þorsteinsson. Fjalla þær um miskunnarleysið og lífsbaráttu Íslendinga í nýjum heimi.


Tenglar:

Heimildir:

  • Guðlaugur Gíslason. 1982. Eyjar gegnum aldirnar. Reykjavík: Örn og Örlygur.
  • Sigfús M. Johnsen. 1989. Saga Vestmannaeyjs. Reykjavík : Fjölsýn, 1989
  • Þorsteinn Helgason. 1996. Stórtíðinda frásögn: heimildir og sagnaritun um Tyrkjaránið á Íslandi árið 1627. Reykjavík.