Blik 1967/Leiklistarsaga Vestmannaeyja 3. kafli, V., 1930-1950

Úr Heimaslóð, Sögusetri Vestmannaeyja
Útgáfa frá 26. september 2010 kl. 20:00 eftir Viglundur (spjall | framlög) Útgáfa frá 26. september 2010 kl. 20:00 eftir Viglundur (spjall | framlög)
(breyting) ←Fyrri útgáfa | Nýjasta útgáfa (breyting) | Næsta útgáfa→ (breyting)
Fara í flakk Fara í leit

Efnisyfirlit Bliks 1967


ÁRNI ÁRNASON:


ctr
(5. hluti)


Sýndar „Kinnarhvolssystur“ í tilefni 40 ára afmælis L. V.


ctr


Leikendur í Kinnarhvolssystrum
Fullorðið fólk. Standandi frá vinstri: 1. Stefán Árnason, 2. Unnur Guðjónsdóttir, 3. Einar Pálsson, leikstjóri, 4. Valdimar Ástgeirsson, 5. Gunnar Sigurmundsson.
Sitjandi frá vinstri: 1. Sigurður Ólafsson, 2. Vilborg Einarsdóttir, 3. Kristján Georgsson, 4. Ragnheiður Sigurðardóttir, 5. Marlaug Einarsdóttir, 6. Páll Steingrímsson, 7. Guðlaug Runólfsdóttir, 8. Unnsteinn Þorsteinsson.
Börnin frá vinstri: 1. Mary Njálsdóttir, 2. Viktoría Jóhannsdóttir, 3. Sonja Gränz, 4. Aðalsteinn Brynjólfsson, 5. Friðrik Jónsson, 6. Gísli Guðlaugsson, 7. Bergmann Júlíusson
Úr Kinnarhvolssystrum, Gunnar og Unnur.


Árið 1950 sýndi Leikfélag Vestmannaeyja leikritið Kinnarhvolssystur eftir C. Hauch. Var sú sýning í tilefni 40 ára afmælis L.V.
Stjórnandi leikritsins var Einar Pálsson úr Reykjavík.
Til þessarar sýningar var vandað alveg sérstaklega, og var hún í alla staði glæsileg. Leikritið var sýnt fjórum sinnum og því mjög vel tekið af bæjarbúum.
Leikstjórinn kom hingað í september. Fjöldi manna tók þátt í leikstarfi þessu, leikarar og aðstoðarfólk til eins og annars, samtals um 30 manns, karlar og konur. Réttmætt þykir mér að nefna allan þorra þessa fólks:


Áður en lengra er haldið, þykir mér rétt að minnast eilítið á Einar Pálsson leikara.
Á árunum 1948-1949 var stofnað Bandalag íslenzkra leikfélaga í þeim tilgangi að mynda nánara samband milli hinna ýmsu leikfélaga í landinu og stofna til aðstoðar við starf þeirra t.d. með því að útvega þeim leikstjóra og aðra leiðbeinendur, búninga, leiktjöld o.fl. Einar Pálsson leikari kom til Eyja að þessu sinni á vegum Bandalagsins. Einar Pálsson hafði lært leiklist utanlands t.d. í hinum konunglega leikskóla í Englandi, The Royal Academy of Dramatic Arts. Síðan starfaði hann hjá B.B.C. og hjá kvikmyndafyrirtækinu Arthur Rank.
Þegar Einar leikari kom heim, starfaði hann hjá Leikfélagi Reykjavíkur og lék þar og víðar, eins og hann gerði fyrir utanför sína.
Leikfélag Vestmannaeyja fékk búningana til „Kinnarhvolssystra“ lánaða frá Hafnarfirði.
Frumsýning á „Kinnarhvolssystrum“ fór fram í samkomuhúsinu 22. sept. 1950.
Umsögn um leikinn úr Eyjablaðinu 23. sept. 1950:
„Kinnarhvolssystur“ er ævintýraleikur af lélegra taginu, þýddur á tungutak sem er óþjált í munni og hljómar ankannarlega, margar sviðsbreytingar og langar, lélegar aðstæður við æfingar - og samt er þetta hægt, já, meira en það. Það var mjög ánægjulegt að vera í leikhúsinu í gærkvöldi. Ég fullyrði að hér gat að líta beztu tilþrif, sem hér hafa sézt á sviði.
Fyrir réttum mánuði settist lítil flugvél hér á flugvöllinn og út úr henni steig ungur maður íturvaxinn, Einar Pálsson leikari. Hann var hingað kominn til að færa á svið ævintýraleik þann, er að ofan greinir. Hann gaf þegar út svohljóðandi dagskipan: „Æfa á hverju kvöldi og mæta á mínútunni. Þakk.“
Nú er einn mánuður ekki langur tími til æfinga, sízt þegar í hlut á fólk, sem varla eða ekki hefur komið á leiksvið fyrr. Ég veit ekki, hvað það hefur kostað leikstjórann að töfra út úr fólkinu það sem við sáum í gærkvöldi og því síður hvað það hefur kostað leikendurna að hlýða töfrasprota hans. En til þess að slíkt sé hægt og mögulegt þarf vilja og hæfni beggja aðila. Í heild ber sýningin þess vitni, að hvorttveggja var fyrir hendi. Sviðsetning þessa leiks ber öll þess merki að hér hefir verið að verki maður, sem veit hvað hann vill og hefur lag á að framkvæma það! Meðal leikendanna eru tveir, aðeins tveir menn, sem kalla má sviðsvana, þá Stefán Árnason og Valdimar Ástgeirsson. Valdimar er allgóður í bóndanum, gervið afbragð, framsetning skýr, mætti þó vera svolítið innilegri, þegar því er að skipta.
Stefán kemur fyrst fram sem málmnemi, dauft hlutverk en ég held það vanti það dularfulla við þessa persónu, gervið ekki gott og kannske er það líka nóg. Förumaðurinn er aftur á móti ágætur, rómur og látbragð, en bjartari yfirlitum hefði hann verið sterkari. Leikur bergkonungsins er aðallega falinn í framsetningu, og leysti Stefán það með prýði. Ingigerður, Mally Einarsdóttir, og Gústaf, Páll Steingrímsson, voru sem maður segir lýtalaus og það er meira en hægt er að segja um byrjendur almennt. Þeir Jóhann, Gunnar Sigurmundsson og Axel, Kristján Georgsson, meðan þeir voru ungir menn voru báðir góðir, léttir og frískir, Kristján mætti þó temja sér skýrara málfar, en þegar aldurinn færist yfir þessa herra, vantar að þeir séu dálítið silalegri. Gervi Axels sem gamals var gott, en Jóhanns gamals miður gott. Leikur beggja var nokkuð jafn til enda. Þó held ég, að Jóhann mætti vera, sýna, meiri tilfinningu, þegar hann sér ástmey sína eftir öll þau ár. Jóhanna litla, Ragnheiður Sigurðardóttir, var elskuleg, bros hennar og viðmót sigursælt og ætti nokkur sál skilið gjafir bergkonungsins og gæfu, þá var það hún. En hún gæti verið enn betri, ef hún næði meira valdi á rödd sinni, tónninn er heldur sléttur. Þetta var Jóhanna unga. Jóhanna gamla var miklu betri en við var að búast og var gervið þó klaufalegt. Ragnheiður hefur varla komið á svið áður, en ég spái, að hún eigi eftir að hressa oftar upp á þetta leiksvið.
Úlrikka er langstærsta og veigamesta hlutverkið. Í raun og veru er leikurinn aðeins rammi utan um hana, allt stendur og fellur með henni. Það þurfti því dirfsku að velja í þetta hlutverk konu, sem vissi ekki hvað leiksvið var. En í þetta skipti er heppni L.V. ekki einleikin. Unnur Guðjónsdóttir kemur beint úr eldhúsinu og upp á leiksviðið og skilar hlutverki sínu með slíkum ágætum, að ég efast um að það verði betur gert. Þetta eru kannske stór orð, en þau mega líka vera það. Frá byrjun til enda er leikur hennar allur svo öruggur að maður gleymir því, að hún sé að leika, þetta er að gerast. Luntinn á henni heima á Kinnarhvoli, á fjallinu, þegar hún heit af göngunni, ákallið á bergkonunginn, svipur hennar við margskonar brigði, raulið við rokkinn. Hér er ekki viðvaningsbragurinn. Og þegar hún stígur fram fyrir þröskuldinn eftir 25 ár, nötrandi á beinunum, skjálfandi með ekka og hrollstunur, þá fyllir hún húsið af kuldagusti. Og svo þegar hún að lokum kemur fram undan klettunum? Hvílík uppmáluð hryggðarmynd. Hún drottnar yfir hverju sviði og hrífur mann með sér, hvort sem maður vill eða ekki. Í sem fæstum orðum sagt: Tilkoma hennar á leiksviðið er einstæður viðburður í leiklistarsögu Eyjanna.
Lýsing sviðsins var miklu betri en við höfum áður séð, leiktjöldin góð eftir ástæðum. Dans púkanna sterkur. Kunnátta allra betri en nokkurntíma áður.
Sem sagt! Það ber að þakka L.V. fyrir þann dugnað að ráðast í þessa sýningu, þakka forsjóninni fyrir að velja handa okkur Einar Pálsson. Mætti hann koma hingað sem oftast í framtíðinni. Það ber að þakka öllum af heilum hug, sem á einn eða annan hátt hafa stuðlað að því að lyfta leikmennt þessa bæjar á nýtt og hærra stig.“
Svo mörg voru þau orð Eyjablaðsins. Af þeim sjáum við, að enn lifa og hrærast góðir leikarar í Eyjum, fólk, sem þorir, sýnir þrek og sigrar. Eins og gefur að skilja voru fleiri, sem töluðu um þetta leikrit L.V., Kinnarhvolssystur og leikstjóra þess. Væri ekki úr vegi að koma hér með fleiri umsagnir og fá ályktanir fleiri manna fram í dagsljósið um starf L.V.
Þann 27. sept. 1950 segir Sv.G. m.a. í Framsóknarblaðinu:
,,L.V. hafði frumsýningu á Kinnarhvolssystrum s.l. föstudagskvöld undir stjórn Einars Pálssonar frá Reykjavík. Með þessu leikriti hefst nýr þáttur í starfi L.V. og annarra leikfélaga úti á landi og hjá okkur hér fyrir sunnan landið, úti í hafsauga. Bandalag ísl. leikfélaga hefir verið stofnað með það fyrir augum, að auðvelda leikfélögum að starfa þannig að lána þeim ýmislegt til leiksýninga og útvega þeim leikstjóra, kunnáttumenn í starfinu.
Þessi sýning „Kinnarhvolssystra“ ber þess líka glögg merki, að hér er nú á ferð kunnáttumaður í leiklistinni, sem nær úr hverjum og einum leikenda öllu því bezta, sem hann hefir til að bera á þessu vandasama sviði, leiksviðinu.
Yfirleitt má segja, að leikstjórnin á þessu leikriti hafi verið afbragðs góð, hvert látbragð, tilsvör og tjáning í athöfnum bar vott um næman skilning leikstjóra og leikenda á hlutverkinu.
Ég hygg, að á síðari árum hafi ekki verið settur á svið leikur, sem jafnvel hefir verið leikinn af öllum eins og nú. Má fullyrða, að leikstjórinn á sinn bróðurpart þar af, tvímælalaust.
Enda þótt hver leikandi skilaði sínu hlutverki með ágætum, verður þó ekki framhjá því gengið að aðalhlutverkin þrjú báru af hvað meðferð snerti og næman skilning. Frú Unnur Guðjónsdóttir lék t.d. Úlrikku frá byrjun til enda með eindæmum vel, fyrst og fremst vegna þess, að leikur hennar var sannur veruleiki, laus við alla yfirdrift, en það er sá ásteytingarsteinn, sem mörgum hættir við að falla um.
Ragnheiður Sigurðardóttir lék Jóhönnu og skilaði því hlutverki ef til vill bezt. Sakleysi æskustúlkunnar og myndugleiki eiginkonunnar tókst henni vel að túlka, eins vel og á verður kosið af byrjenda á þessu sviði.
Þá er það hann Stefán okkar, hinn gamalkunni Álftveringur og síðar Eyjaskeggi. Skilaði sínum hlutverkum eins og venja hans er, með ágætum. Í málmnemanum tókst honum þó líklega bezt að sýna hæfileika sína á sviðinu með eðlilegum látbrögðum og fullkomnum skilningi á svo litlu hlutverki.
Þó hér séu ekki taldir upp fleiri leikendur, fóru þeir hver um sig ágætlega með hlutverk sín.
Um gerð leikritsins má segja að það gæti verið ramm íslenzkt. Fábreytni dalalífsins gefur ímyndunaraflinu vængi út fyrir hið venjulega skynsvið. Þrá æskunnar eftir gulli og grænum skógum fær að nokkru leyti fullnægingu í sögum ömmu og afa um Frosta og Fjalar í iðrum jarðar. Það sem á vantar bætir þjóðtrúin upp. Hún er alltaf söm við sig, skapandi máttur, er gefur ímyndunaraflinu lausan tauminn, líf sem klæðir efnið holdi og blóði. Uppistaðan er alþjóðleg og aldagamall sannleikur: Ágirndin er leiðin til hrörnunar og andlegs dauða. Þar sem hún er ráðandi þáttur í lífi mannsins, lýtur jafnvel ást foreldra og maka í lægra haldi og fá þar engu um breytt. En að lokum lætur höfundur leikritsins guðsneistann í sálu Úlrikku sigra. Endurminningarnar frá æskudögunum, systurelska og ást, bræða klakann úr sálu Úlrikku. Lífsskoðun höfundar er túlkuð í enda leiksins.
En þetta er saga mannlífsins og þessvegna er leikritið sígildur sannleikur ...
Framanritað verður að nægja um þetta mikla leikrit og starf L.V. Við höfum enn fengið eina sönnun fyrir, að hér leynast kraftar til stórátaka, sé þeim veitt athygli og þeir leystir úr læðingi af þeim mönnum, sem kunna að beita þeim samkvæmt eðli og efni hvers vanda sem viðfangsefnin krefjast á sviðinu.
Skr. með hliðsjón af samtíma umsögnum manna í Eyjum og skoðun undirritaðs“.


Leikfélag Vestmannaeyja 40 ára


Í tilefni af þessum tímamótum í starfsemi L.V. segir Þorst. Þ. Víglundsson í Framsóknarblaðinu 11. okt. 1950 m.a.:
,,Vissulega liggur mikið og merkilegt menningar- og félagsstarf að baki Leikfélagsins hér. Það hefir þó jafnan búið við erfið starfsskilyrði, enda þótt rétt sé að viðurkenna með þakklæti þá bót, sem á þeim var ráðin, þegar Ársæll Sveinsson hafði látið byggja Samkomuhúsið. Þar hefir L.V. notið framtaks, sem komið var fram af miklum pólitískum áhuga athafnamanns.
Starf L.V. hefir verið tvíþætt. Starfsemi þess hefir leyst úr læðingi listræn öfl, leiklistargáfur, sem leynzt hafa eða blundað hér með Eyjabúum. Á leiksviði hér hefir margur yngri og eldri getið sér góðan orstír í þjónustu L.V. og fundið vakna og glæðast með sér listræna hæfileika, sem áður höfðu lítið gert vart við sig. En þetta er aðeins önnur hlið félagsstarfseminnar. Leikfélagið hefir sýnt merkileg leikrit með góðum tilþrifum og listrænni meðferð, sem orkað hafa á hugi fólksins og glætt skilning þess á mannlegu lífi, fyrirbrigðum þess í blíðu og stríðu, „sælu og synd“.
Slíkt menningarstarf verður aldrei metið að verðleikum. Ávextir þess aldrei taldir tölum. Þannig er því varið um allt það starf, sem miðar að því að koma okkur mönnunum til nokkurs þroska - auka manngildið.
Leiklistarstarf krefst mikils tíma. Hér hefir allt þetta starf verið innt af hendi í hjáverkum. Hér hafa tómstundirnar oft og tíðum orðið að eign og auði, sem öllu gulli er verðmætara.
Leikstarfsemi, sem eingöngu er innt af hendi í tómstundum og hjáverkum, krefst mikils fórnarvilja og áhuga fyrir leiklistinni, þessum listræna þætti mannlegs sálarlífs. Launin fyrir starfið eru jafnan lítil á efnalega vísu. Þau felast meir í starfinu sjálfu, eru fólgin í þeirri ánægju, sem það veitir að gleðja aðra, veita þeim skilning og glæða kenndir, sem auka manngildið og milda mannlífið.
L.V. sýnir um þessar mundir leikritið „Kinnarhvolssystur“ eftir sænska skáldið C. Haugh. Ekki er mér kunnugt, hvort sýningin stendur í nokkru sambandi við 40 ára afmælið, en mig langar að spinna nokkrar hugleiðingar um efni þess.“
Síðan rekur höfundur efni leikritsins, sem fjallar um kjarnann í mannlegu sálarlífi, sjúkleika mannsins í efnishyggju og eigingirni annarsvegar, hinsvegar fórnarlundina og góðvildina - það sem gerir manninn að manni - yljaðan barnslegu trúartrausti, en meistarinn lagði áherzlu á hið barnslega í þeim efnum. „Ég skil það, að efnishyggjumenn muni ekki meta mikils efni þessa skáldverks.“
„Ég hygg, að sjaldan eða aldrei hafi tekizt betur um sjónleik hér og hefir okkur þó oft þótt ýmislegt vel gert og sumt ágætlega í þeim efnum. Ég er annars ekki þeim vanda vaxinn að dæma skilmerkilega meðferð hinna ýmsu leikenda í hlutverkum sínum á leiksviðinu. En það hefir hinn óbreytti leikmaður, sem leikinn sér, þegar á tilfinningunni, að hér hefir kunnáttumaður um vélt, þar sem er Einar Pálsson leikari og leikstjóri. Á hann hér miklar þakkir skildar eins og leikfélagið í heild.
Persónulega þakka ég leikfélaginu fyrir þessa dásamlegu leiksýningu. Boðskapur leiksins fjallar um kjarna mannlífsins. Við veljum eða höfnum. Sýning L.V. á leikritinu „Kinnarhvolssystur“ hjálpar okkur til þess.
Hér er unnið mikilvægt menningarstarf.“
Ofanritað er útdráttur úr grein Þ.Þ.V. um leikritið Kinnarhvolssystur, er sýnt var í tilefni af 40 ára afmæli félagsins 1950.

Á.Á.
                            ————————————————
Tveir meistarar leiklistarinnar hér: Ólafur Gränz (t. v.) og Valdimar Ástgeirsson frá Litlabæ.



Úr sjónleiknum Ærsladraugurinn, sem Leikfélag Vestmannaeyja lék veturinn 1951.
Frá vinstri: Ragnheiður Sigurðardóttir Bogasonar, Unnur Guðjónsdóttir frá Sandfelli og Rúrik Haraldsson frá Sandi, sem hér var þá leikstjóri.





Til baka